Resten van slaapmiddelen en andere medicijnen in het oppervlaktewater lijken het gedrag van vissen te veranderen. Dat blijkt uit een groot internationaal onderzoek naar de migratieperikelen van de Atlantische zalm. De dieren zwemmen sneller langs dammen en andere obstakels, maar of dat een goed teken is…
Zweedse en Australische onderzoekers hebben in de grootste studie op dit gebied tot nu toe gekeken wat medicijnresten in lokale rivieren doen met het migratiegedrag van jonge Atlantische zalm (ook wel Europese zalm).
Jonge zalm gaat als de brandweer op slaapmiddel
Het team schrijft deze week in het vakblad Science dat ze iets bijzonders hebben ontdekt: kleine hoeveelheden van de angst- en spanningsremmer clobazam, die vaak bij de mens als slaapmiddel wordt voorgeschreven, zorgden ervoor dat jonge zalmen vaker hun tocht van rivier naar zee konden volbrengen. De vissen migreerden als een razende richting zee. Ze zwommen bijvoorbeeld ook sneller langs waterkrachtcentrales. Normaal zijn dat lastige hindernissen, maar onder invloed van het slaapmiddel kwamen de jonge zalmen er veel vlotter en effectiever doorheen.
Onderzoeker dr. Marcus Michelangeli van het Australian Rivers Institute waarschuwt dat medicijnen in rivieren wereldwijd steeds meer schade veroorzaken. “Er zijn inmiddels meer dan 900 verschillende medicijnen aangetroffen in wateren over de hele wereld”, maakt hij duidelijk. Vooral middelen die werken op de hersenen, zoals antidepressiva en pijnstillers, baren hem veel zorgen. “Die kunnen het gedrag en de hersenwerking van dieren behoorlijk veranderen.”
Verstoord systeem
Wat dit onderzoek bijzonder maakt, is dat het zich in de natuur afspeelde en niet in een laboratorium. “Veel eerdere studies vonden plaats onder kunstmatige omstandigheden”, zegt hij. “Maar dieren reageren anders in hun eigen leefomgeving. Hier konden we zien wat er écht gebeurt met hun gedrag en migratie.” Michelangeli legt uit dat de versnelde trek op het eerste gezicht misschien goed nieuws lijkt, maar schijn bedriegt. “Elke verandering in natuurlijk gedrag heeft gevolgen voor de soort zelf en voor andere dieren in de omgeving. Het natuurlijk evenwicht raakt er door verstoord, met alle gevolgen van dien”, waarschuwt hij.
Voor het onderzoek plaatsten de wetenschappers langzaam afgevende medicijnimplantaten in jonge zalmen, samen met gps-zenders om hun bewegingen te volgen. De vissen begonnen hun reis in de Zweedse rivier Dalälven zo’n 100 kilometer ten noorden van Stockholm en zwommen in noordelijke richting naar de Oostzee. Naast clobazam kregen sommige vissen ook tramadol toegediend, een bekende pijnstiller die ook vaak in ons afvalwater terechtkomt.
Sociaal gedrag en risico-inschatting
In een van de experimenten zagen de onderzoekers dat clobazam het groepsgedrag van de vissen veranderde. Ze trokken minder samen op, het lijkt er dus sterk op dat het middel hun sociale gedrag en risico-inschatting aantast. Toch is het volgens de onderzoekers lastig te voorspellen wat deze medicijnresten op lange termijn voor effect hebben op de vissen. “Als je bedenkt dat hele ecosystemen blootgesteld worden aan allerlei stoffen tegelijk, dan wordt het nog ingewikkelder om betrouwbare wetenschappelijke conclusies te trekken”, zegt Michelangeli.
Groene chemie
De Atlantische zalm heeft het moeilijk in de natuur. De terugval in aantallen komt vooral door overbevissing, dammen en vervuiling. Maar dit onderzoek laat zien dat ook medicijnresten invloed hebben op belangrijke momenten in het leven van de vis. Michelangeli legt uit dat veel medicijnresten lang in het water blijven hangen. Zuiveringsinstallaties werken nog niet goed genoeg. Maar toch is hij hoopvol. “Nieuwe technieken zijn in staat om medicijnvervuiling te verminderen. En met ‘groene chemie’ kunnen we medicijnen maken die sneller afbreken of minder schadelijk worden na gebruik.”
