Enorme uitbarstingen van onze zon zijn mogelijk medebepalend geweest voor hoe de aarde en Mars er nu uitzien.
Vergelijkbaar met een mythische draak heeft de zonachtige ster EK Draconis een stroom van vlammend gas uitgebraakt. En hoe. De uitgespuwde monsterachtige plasmabal is veel krachtiger dan alles wat wetenschappers ooit hebben gezien op een zonachtige ster. Volgens onderzoekers is de gebeurtenis een ontnuchterende waarschuwing. Want het suggereert dat ook onze eigen zon tot een dergelijke gevaarlijke actie in staat is.
EK Draconis
In de studie bespioneerden astronomen het stellaire systeem EK Draconis, dat zich op tienallen lichtjaren afstand van de aarde bevindt. Deze ster vertoont opvallende overeenkomsten met onze eigen moederster. “Hij is ongeveer even groot als onze zon,” legt onderzoeker Yuta Notsu uit. “Alleen is hij slechts 100 miljoen jaar oud, waardoor het in kosmische termen nog een jonkie is.” Volgens de onderzoekers is EK Draconis eigenlijk een jonge versie van de zon. “Zo zag onze zon er 4,5 miljard jaar geleden uit,” aldus Notsu.
Coronale massa-ejectie
De onderzoekers observeerden de ster 32 nachten lang met behulp van planetenjager TESS en de Japanse SEIMEI-telescoop. En plotseling waren ze getuige van een heftige vuurwerkshow. EK Draconis produceerde namelijk een ongekend heftige coronale massa-ejectie (kortweg CME), waarbij er enorm veel energie en geladen deeltjes werden uitgestoten. De wolk van gloeiend heet plasma bewoog zich voort met een haastige 500 kilometer per seconde en bevatte een massa van quadriljoenen kilogram; meer dan 10 keer groter dan de krachtigste coronale massa-ejectie die ooit bij een zonachtige ster is gezien.
Coronale massa ejecties worden nogal eens verward met zonnevlammen. En dat is ook niet zo gek. Zowel een CME als een zonnevlam is eigenlijk niets anders dan een explosie die plaatsvindt op de zon. Daarnaast ontstaan ze beiden ook nog eens doordat magnetische velden op de zon verdraaid raken en zich plotseling opnieuw organiseren, waardoor enorme hoeveelheden energie vrijkomen. En soms treden zonnevlammen en CME’s ook gelijk op. Maar het zijn wel twee verschillende fenomenen. Zonnevlammen zijn enorme uitbarstingen van röntgenstraling en energie die met de snelheid van het licht reizen. CME’s zijn enorme plasmabubbels die zich – aanzienlijk trager – de ruimte in bewegen.
De desastreuse gebeurtenis is volgens de onderzoekers een waarschuwing voor hoe gevaarlijk ruimteweer kan zijn. Bovendien zouden we ook onze eigen zon niet moeten onderschatten. “Dergelijke grote massa-ejecties zouden theoretisch gezien ook op onze zon kunnen plaatsvinden,” zegt Notsu.
Onze zon
Overigens spotten onderzoekers regelmatig coronale massa ejecties op onze zon, waarbij er wolken van extreem hete deeltjes met immense snelheden door de ruimte kunnen razen. Hoewel deze gebeurtenissen een stuk minder heftig zijn dan die waargenomen op EK Draconis, zijn ook de coronale massa ejecties van onze zon potentieel slecht nieuws: als ze de aarde zouden raken, kan het satellieten die in een baan om de aarde draaien in vuur en vlam zetten en de elektriciteitsvoorziening van hele steden lamleggen. “Coronale massa-ejecties kunnen een ernstige impact hebben op de aarde en de menselijke samenleving,” zegt Notsu.
De nieuwe studie suggereert echter dat het ook nog veel erger kan. En waarschijnlijk is ook onze eigen zon tot deze gewelddadigheid in staat. Dat voorspelt niet veel goeds voor het leven op aarde. Maar wees gerust, dergelijke immense coronale massa-ejecties zoals gezien op EK Draconis, zijn waarschijnlijk zeer zeldzaam op onze zon en komen hooguit eens in de paar duizend jaar voor.
Jonge jaren van het zonnestelsel
Dat was overigens in de jonge jaren van ons zonnestelsel wel anders. De onderzoekers vermoeden namelijk dat dergelijke heftige uitbarstingen toen veel vaker acte de présence gaven. Mogelijk zijn ze zelfs medebepalend geweest voor hoe de aarde en Mars er nu uitzien. “De atmosfeer van het huidige Mars is erg dun in vergelijking met die van de aarde,” vertelt Notsu. “Maar we denken dat de rode planeet in het verleden over een veel dikkere atmosfeer beschikte. Coronale massa-ejecties kunnen ons helpen begrijpen wat er in de loop van miljarden jaren met de planeet is gebeurd.”
De onderzoekers stellen dat de waarnemingen een tipje van de sluier kunnen oplichten over hoe coronale massa-ejecties de aarde en Mars gedurende miljarden jaren hebben beïnvloed. Want dergelijke hete en snelle plasmaballen kunnen ernstige gevolgen hebben gehad op de aarde en andere planeten. De onderzoekers onderstrepen dan ook dat we hier rekening mee zouden moeten houden als we nadenken over de oorsprong van het leven op aarde. Daarnaast is het van belang voor onze zoektocht naar leven op andere werelden.
