Chagrijnig, emotioneel of juist superkrachtig, veel vrouwen merken dat ze zich gedurende hun menstruatiecyclus niet altijd hetzelfde voelen. Dat is niet zo raar: onder invloed van hormonen vinden er allerlei veranderingen in de hersenen plaats.
Amerikaanse onderzoekers van de University of California volgden de menstruatiecyclus van dertig vrouwen. Bedoeling was om heel precies vast te leggen welke structurele veranderingen er plaatsvonden in het brein terwijl de hoeveelheid van verschillende vrouwelijke hormonen fluctueerde.
Meer invloed dan gedacht
Die hormonen bleken veel meer impact te hebben dan gedacht. Niet alleen zorgden ze zoals verwacht voor veranderingen in de hersengebieden die gerelateerd zijn aan de menstruatie, maar ook in andere gebieden traden veranderingen op. “Deze resultaten zijn de eersten die duidelijk maken dat er gelijktijdig veranderingen zijn in de microstructuur van de witte stof en in de corticale dikte, die samenvallen met het hormoonritme dat door de menstruatiecyclus wordt bepaald”, schrijven de onderzoekers. Een dunnere cortex wordt in verband gebracht met cognitieve achteruitgang.
Witte versus grijze stof
De grijze stof bestaat voornamelijk uit zenuwcellen en zit vooral aan de buitenkant van de hersenen. De grijze stof is het gebied waar informatie wordt verwerkt. De witte stof zit aan de binnenkant. Het zijn de verbindingen tussen zenuwcellen. Om deze verbindingen zit een wit isolatielaagje, genaamd myeline. De witte stof geeft informatie door.
Ze wijzen erop dat de effecten verder gaan dan gedacht. “Sterke effecten van de hersen-hormoon-interactie blijven mogelijk niet beperkt tot de klassieke hypothalamus-hypofyse-gonadale-as (HPG-as) en gebieden met een hoge receptordichtheid”, klinkt het. De HPG-as kun je zien als een regulatiesysteem waarin een deel van de hormoonproductie in de hypothalamus, hypofyse en gonaden wordt geregeld.
Weinig bekend
Vrouwen menstrueren gemiddeld zo’n 450 keer in hun leven dus het is wel interessant om te weten wat de effecten daarvan zijn op de hersenen. Dat was tot nu toe niet erg uitgebreid onderzocht. Het meeste onderzoek richtte zich op de communicatie in de hersenen tijdens de uitvoering van cognitieve taken en niet op wat er nu eigenlijk in het algemeen in de hersenen gebeurt.
“Cyclische fluctuaties van de hormonen in de HPG-as hebben krachtige effecten op gedrag en hersenfuncties door de activiteit in het centraal zenuwstelsel van zoogdieren”, klinkt het. “Toch is er nog maar erg weinig bekend over hoe deze fluctuaties de structurele hersenknooppunten en informatiesnelwegen in het menselijk brein veranderen.”
Een MRI-scan
Daar hebben de onderzoekers verandering in gebracht. Ze ontdekten dat de microstructuur van de witte stof verandert onder invloed van hormonen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de puberteit, maar ook door gebruik van de anticonceptiepil, hormoontherapie en postmenopauze oestrogeentherapie.
Om daar meer over te weten te komen, kregen de deelnemers een MRI-scan tijdens drie fases van de menstruatie: tijdens de menstruatie zelf, tijdens de ovulatie en daar tussenin. Voorafgaan aan de scans maten de onderzoekers de hormoonniveaus van de deelnemers.
Vervolgens werden de data naast elkaar gelegd en toen bleek iets bijzonders: als de hormonen fluctueerden, veranderden de volumes van de grijze en witte stof ook, net als de hoeveelheid hersenvocht.
Hormonen
Om precies te zijn: vlak voor de ovulatie, als het hormoon oestradiol en het luteïniserend hormoon, dat de eisprong stimuleert, toenemen, vertoonden de hersenen van de deelnemers veranderingen in de witte massa die duiden op een snellere informatieoverdracht. Het follikel-stimulerend hormoon, dat toeneemt voor de ovulatie en helpt om de follikels van de eierstokken te stimuleren, werd in verband gebracht met een dikkere grijze stof. Progesteron, dat na de ovulatie toeneemt, leidde onder meer tot een afname van de hoeveelheid hersenvocht.
Tijd voor meer onderzoek
Wat dit precies betekent, is onbekend, maar deze studie legt de basis voor toekomstig onderzoek naar verklaringen voor gedragsverandering tijdens de menstruatiecyclus. “Hoewel we nu nog geen functionele consequenties of correlaties benoemen van de structurele veranderingen in de hersenen, hebben onze bevindingen mogelijk wel gevolgen voor hormoongedreven veranderingen in gedrag en cognitie”, aldus de onderzoekers. “Onderzoek naar de relatie tussen hersenen en hormonen is noodzakelijk om het functioneren van het zenuwstelsel beter te begrijpen in het dagelijks leven, tijdens verschillende hormoonfases en gedurende een mensenleven.”