Onderzoekers hebben een verbazingwekkende ontdekking gedaan: op onze douchekoppen en tandenborstels leven honderden tot nu toe onbekende virussen. Maar geen zorgen – deze minuscule bewoners hebben het niet op mensen gemunt.
Het gaat om zogenaamde bacteriofagen. Dat zijn virussen die zich specialiseren in het infecteren van bacteriën. De wetenschappers ontdekten meer dan 600 verschillende soorten van deze micro-organismen. Het meest fascinerende? Geen twee monsters waren identiek – elke douchekop en tandenborstel bleek een uniek eiland van virale diversiteit. “Het aantal virussen dat we hebben gevonden is ronduit spectaculair,” vertelt Erica Hartmann, hoofdauteur van de studie, aan Scientias.nl. “We stuiten constant op virussen waarover we weinig weten, of die we zelfs nog nooit eerder hebben gezien.” Die enorme variatie kan Hartmann nog niet meteen verklaren. “We hebben geen omgevingsfactoren gevonden die de variatie die we zagen kunnen verklaren, maar dit was een vrij klein onderzoek. Als we doorgaan met het bestuderen van bacteriofagen, kunnen we hopelijk een aantal van deze dingen achterhalen.”
Nieuwe medicatie
De ontdekking biedt mogelijk nieuwe perspectieven voor de medische wetenschap. Onder de gevonden virussen waren namelijk opvallend veel mycobacteriofagen – specialisten in het aanvallen van mycobacteriën, de veroorzakers van onder meer tuberculose en lepra. Dat er zo veel mycobateriofagen werden gevonden, is echter geen toeval. “We vonden een hogere prevalentie van mycobacteriofagen, deels omdat we ernaar zochten. Toen we naar bacteriën keken, selecteerden we specifiek douchekopmonsters met mycobacteriën voor verdere analyse”, zegt Hartmann. Deze natuurlijke bacteriejagers zouden in de toekomst ingezet kunnen worden bij de bestrijding van deze hardnekkige ziekten, gaat ze verder. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door ze te verspreiden via het rioleringsysteem. Een andere optie is om ze te gebruiken om nieuwe medicatie te ontwikkelen.
Volgende stappen
De ontdekking van de bacteriofagen is volgens Hartmann een belangrijke stap voorwaarts in de microbiologie, “deels omdat niemand zich eerder heeft ingespannen om ze te vinden, maar ook omdat we niet de middelen hadden om ze echt te bestuderen.” Hartmann is nu van plan om verder onderzoek uit te voeren. “Mijn team blijft verschillende omgevingen onderzoeken, zowel bekende als exotische, om te zien welke nieuwe microben we kunnen vinden. We werken ook aan de ontwikkeling van nieuwe methoden, zodat we een beter inzicht krijgen in wat we observeren en hoe ze werken. Dit zal ons een vollediger beeld geven van de soorten microben die we allemaal tegenkomen in ons dagelijks leven en mogelijk leiden tot nieuwe ontdekkingen en uitvindingen om de gezondheid van mens en milieu beter te beschermen, waaronder op bacteriofaag gebaseerde therapeutica om antibioticaresistente infecties te bestrijden.”
Geen reden om zenuwachtig te zijn
Wie nu zenuwachtig naar zijn tandenborstel kijkt, kan gerust zijn. “Microben zijn overal om ons heen, en de overgrote meerderheid is volkomen onschadelijk”, benadrukt Hartmann. “Bacteriofagen zijn virussen die bacteriën infecteren, geen mensen, dus er is niets om je zorgen over te maken vanuit gezondheidsperspectief.” Ze waarschuwt zelfs voor overmatig gebruik van ontsmettingsmiddelen. “We hebben bepaalde microbiële blootstellingen nodig om gezond te blijven. We zijn nog aan het bestuderen hoe deze blootstellingen zaken als de ontwikkeling van ons immuunsysteem beïnvloeden, dus we weten nog niet precies wat of hoe of hoeveel. Maar over het algemeen is het niet in ons belang om onze omgeving te veel te ontsmetten.”
Ontsmettingsmiddelen zelf zijn niet goedaardig, zegt ze verder. “Elke keer dat je een schoonmaakmiddel gebruikt, word je blootgesteld aan de chemische ingrediënten van dat product en aan de bijproducten die ontstaan tijdens het ontsmetten. Dus als je thuis ontsmettingsmiddelen gaat gebruiken, zorg er dan voor dat je ze gebruikt zoals voorgeschreven om jezelf te beschermen tegen onnodige, schadelijke blootstelling.” Desinfectie is ten slotte niet perfect, dus elke keer dat je een ontsmettingsmiddel gebruikt, zal een klein deel van de microben overleven. “We weten de volledige implicaties hiervan nog niet, maar het draagt mogelijk bij aan een verrijking van antimicrobiële resistentie in die omgeving. Antimicrobiële resistentie is een van de grootste uitdagingen op het gebied van de volksgezondheid waar we wereldwijd mee te maken hebben, dus het is belangrijk om er alles aan te doen om het te begrijpen en de verspreiding ervan tegen te gaan.”
Samenwerken met microben
Overal om ons heen zijn microben en hoewel sommige van hen je ziek kunnen maken, is de overgrote meerderheid neutraal of misschien zelfs heilzaam, zegt Hartmann. “Het is echt belangrijk om met de microben samen te werken, niet ertegen, zodat we geen ergere problemen voor onszelf creëren – zoals superbacteriën. Door nieuwsgierig te blijven en echt te leren over de microben om ons heen, kunnen we betere beslissingen nemen over bijvoorbeeld het ontwerp en de verzorging van onze douchekoppen en tandenborstels – en mogelijk revolutionaire nieuwe ontdekkingen doen”, concludeert de onderzoeker.