Alle eerder voorgestelde lichaamsvormen van de gigantische haai moeten we naar het rijk der speculatie verbannen.
Miljoenen jaren geleden domineerde een machtig en gevreesd prehistorisch roofdier de oceanen. We hebben het over megalodon: een reusachtige haai die ongeveer 3,6 miljoen jaar geleden uitstierf. Ondertussen is er al veel over deze haai gezegd en geschreven. Het beest kreeg zelfs een gezicht in de actie-thriller ‘The Meg’ uit 2018. Maar in hoeverre moeten we dit eigenlijk allemaal geloven? Een nieuwe studie biedt een ontnuchterend perspectief.
Gevonden fossielen
Veel fossiele resten van megalodon hebben de tand des tijds helaas niet overleefd. Het enige wat we hebben, zijn enkele driehoekige tanden en een paar wervels. Naar aanleiding daarvan weten we dat de haai gigantisch moet zijn geweest: de tanden zijn namelijk net zo groot als een heuse mensenhand.
Het beest spreekt dan ook erg tot de verbeelding van zowel het publiek, als wetenschappers. Iets dat onderzoeker Kenshu Shimada, een professor paleobiologie aan DePaul University in Chicago en onderzoeksmedewerker aan het Sternberg Museum in Kansas, overigens niet erg verbaast. “Ik denk dat het komt omdat er geen moderne haai bestaat die vergelijkbaar is met megalodon, puur gebaseerd op de buitengewoon gigantische tanden die bewaard zijn gebleven,” vertelt hij in gesprek met Scientias.nl.
Schaduw
Tegelijkertijd betekent het gebrek aan fossielen van megalodon dat we eigenlijk weinig zeker weten van de schaduw die miljoenen jaren geleden door de zeeën zwom. “We weten dat megalodon een ongewoon gigantische vleesetende haai was, die zich zeer zeker voedde met zeezoogdieren,” vertelt Shimada. De haai wordt dan ook meestal afgeschilderd als een supergrote, monsterlijke haai. “De biologie blijft echter verrassend slecht begrepen vanwege het feit dat de soort voornamelijk alleen bekend is van zijn tanden,” aldus Shimada.
Wist je dat megalodon ook in Nederland rondzwom? De afschrikwekkende haai was in alle zeeën op aarde te vinden. In de tijd waarin deze haai leefde (tussen de 15 en 3,6 miljoen jaar geleden) stond Nederland nog bijna helemaal onder water. Ook in deze ondiepe wateren kon megalodon zich prima redden. Daarvan getuigen tanden van megalodon die onder meer in Zeeland en Zuid-Limburg zijn teruggevonden.
In eerdere studies hebben wetenschappers een verwoede poging gewaagd om naar aanleiding van die tanden de lichaamsgrootte van megalodon te schatten. Iets dat nog niet zo gemakkelijk is. “Er zijn verschillende methoden om te bepalen hoe groot megalodon was,” legt Shimada uit. “Deze zijn meestal gebaseerd op de gevonden tanden in vergelijking met de grootte van moderne haaien, zoals de witte haai. Over het algemeen wordt gedacht dat megalodon minimaal 15 meter en mogelijk wel 20 meter groot was.”
Witte haai
Maar zeker weten, dat doen wetenschappers niet. En een nieuwe studie maakt het uiterlijk van megalodon nog een tikkie meer onzeker. Veel modellen gaan er namelijk vanuit dat megalodon wel wat weg had van de hedendaagse witte haai, een van de meest woeste roofdieren van de oceaan en de grootste roofhaai die tegenwoordig leeft. De witte haai behoort tot de haaienfamilie Lamnidae (haringhaaien). De haaien die tot deze familie behoren zijn deels warmbloedig, wat inhoudt dat ze hun temperatuur kunnen verhogen tot boven de omgevingstemperatuur. Dit maakt hen actieve roofdieren. Megalodon behoorde niet tot de familie haringhaaien, maar wetenschappers vermoeden wel dat hij nauwverwant en ook gedeeltelijk warmbloedig was.
Uiterlijk
Op basis van deze nauwe relatie wenden wetenschappers zich dus meestal tot de haringhaaien wanneer ze megalodon een gezicht proberen te geven. Maar in hoeverre is dat betrouwbaar? In de nieuwe studie zocht Shimada dat samen met zijn collega’s uit. Ze vergeleken de uiterlijke kenmerken van de warmbloedige haaien uit de haringhaaifamilie met de kenmerken van de koudbloedige makreelhaaifamilie, waartoe megalodon eigenlijk behoort. Het leidt tot een ontnuchterende conclusie. Want de studie geeft sterk aan dat er geen verband bestaat tussen de thermofysiologie en lichaamsvorm bij makreelhaaien. Kortom, ook al was megalodon mogelijk warmbloedig, dit zou hem niet ineens hebben doen lijken op bijvoorbeeld de witte haai uit een andere haaienfamilie.
Teleurstellend
Het betekent dat we eigenlijk nagenoeg niets weten van hoe megalodon er uit heeft gezien. En dus zullen we terug moeten naar de tekentafel. We beschikken momenteel simpelweg nog niet over de wetenschappelijke middelen om de nauwkeurigheid van eerder voorgestelde lichaamsvormen van megalodon te ondersteunen of te weerleggen. Deze moeten dus vooralsnog als pure speculaties worden beschouwd. “Dit lijkt misschien teleurstellend en een stap achteruit in de wetenschap,” stelt Shimada. “Maar de nieuwe studie is een goede demonstratie van hoe wetenschap werkt. Persoonlijk motiveert het feit dat we nog steeds geen antwoord hebben me om meer onderzoek te doen naar het ontcijferen van de biologie van de uitgestorven haai.”
Meer fossielen
Het enige dat daadwerkelijk een tipje van de sluier kan oplichten, is als wetenschappers op meer fossiele resten van megalodon stuiten. “Om de lichaamsvorm af te kunnen leiden, hebben we andere overblijfselen dan tanden en wervels nodig,” zegt Shimada. “Zelfs een fragmentarisch skelet, bijvoorbeeld enkel een schedel of vinnen, zou enorm helpen om de biologie van de prehistorische haai te begrijpen.”
Het daadwerkelijke uiterlijk van de gigantische haai blijft dus vooralsnog raadselachtig. Maar dat ziet Shimada niet als iets negatiefs. “Dit aanhoudende mysterie maakt paleontologie, de studie van het prehistorisch leven, een fascinerend en opwindend wetenschappelijk veld,” betoogt hij. Bovendien is hij optimistisch gestemd en denkt dat megalodon niet al zijn geheimen mee in zijn graf heeft genomen. “Ik heb goede hoop dat het een kwestie van tijd is voordat we op meer fossielen stuiten,” besluit hij.
