Wordt het mysterie van de ‘ontbrekende’ rode superreuzen eindelijk opgelost? Een nieuwe ontdekking van NASA lijkt een grote stap te zetten in die richting. James Webb heeft namelijk een gedetailleerd beeld vastgelegd van een ster, vlak voordat die ontplofte als supernova. En wat astronomen zagen, verraste hen enorm.
Voor hun ogen ging een ster letterlijk in rook op, maar niet zonder eerst enkele van zijn geheimen prijs te geven. Het bleek een enorme rode superreus, verstopt in een dikke wolk van stof. De onderzoekers van Northwestern University schrijven dat hun ontdekking een tientallen jaren oud raadsel kan oplossen: hoe is het mogelijk dat astronomen bijna nooit een explosie van zo’n gigantische ster vastleggen?
Webbs infraroodvisie
Volgens de nieuwe studie ontploffen deze rode superreuzen wel degelijk, maar zijn ze al die tijd verborgen gebleven in hun eigen stofsluier. Maar dankzij de ongeëvenaarde infraroodvisie van de James Webb-ruimtetelescoop (JWST) kunnen astronomen nu eindelijk door die stoffige gordijnen heen kijken. “We proberen al tientallen jaren te achterhalen hoe de explosie van rode superreuzen er precies uitziet”, legt onderzoeksleider Charlie Kilpatrick uit. “Pas met JWST hebben we de datakwaliteit en infraroodwaarnemingen die het mogelijk maken om exact te zeggen welk type ster is ontploft en hoe zijn omgeving eruitzag. Dit is een grote mijlpaal.”
De ster, die inmiddels is omgedoopt tot SN2025pht, werd op 29 juni 2025 ontdekt in het sterrenstelsel NGC 1637 op ongeveer 40 miljoen lichtjaar afstand van de aarde. Door beelden van Webb en de Hubble-telescoop te vergelijken van voor en na de explosie, kon het team de ster identificeren. Opeens hadden ze een extreem rode, stoffige superreus in het vizier die zo’n 100.000 keer helderder scheen dan onze zon. Toch leek de ster vanaf Aarde verrassend zwak. Wat was er aan de hand? De stoflaag om de ster was zó dik dat het als een enorme intergalactische dimmer werkte. Het zichtbare licht dat naar ons toescheen bleek liefst honderd keer zwakker dan verwacht. “Het is de roodste, stoffigste rode superreus die we ooit hebben zien ontploffen”, aldus onderzoeker Aswin Suresh.
Wat maakt rode superreuzen zo mysterieus?
Rode superreuzen zijn kolossale sterren die in hun laatste levensfase zijn beland. Uiteindelijk stort hun kern in, wat leidt tot een krachtige Type II-supernova. Bekende voorbeelden zijn Betelgeuze, de heldere rode ster in het sterrenbeeld Orion, en Antares in het sterrenbeeld Schorpioen. Sterrenkundigen gaan ervan uit dat juist deze reuzen het merendeel van de supernova’s veroorzaken, maar toch worden ze zelden waargenomen. Nu lijkt de verklaring hiervoor eindelijk gevonden: ze zitten mogelijk verscholen in een dichte stofwolk. “SN2025pht is zo rood dat eerdere explosies waarschijnlijk veel helderder waren dan we dachten, maar we konden ze niet goed zien omdat we niet over zulke infrarooddata beschikten als nu”, zegt Kilpatrick.
Het team ontdekte dat niet alleen de hoeveelheid stof uitzonderlijk was, maar ook de samenstelling. Waar rode superreuzen normaal gesproken zuurstofrijk stof produceren, bleek dit exemplaar juist rijk aan koolstof. “Het infraroodspectrum laat een stofsoort zien die veel meer koolstof bevat dan we hadden verwacht”, legt Kilpatrick uit. “Dat suggereert dat de ster in zijn laatste jaren koolstof uit zijn kern naar de oppervlakte heeft gebracht, iets wat zelden voorkomt bij sterren van dit type.” Deze koolstofrijke wind rondom de stervende ster vormde vervolgens een dichte sluier die het sterlicht enorm dimde. Zo werd de ster voor ons praktisch onzichtbaar, alsof ze haar eigen dood probeerde weg te moffelen.
Een nieuwe kijk op stervende sterren
De ontdekking is een primeur voor de Webb-telescoop en is bovendien een belangrijke stap in het begrijpen van de manier waarop massieve sterren leven en sterven. “Ik heb altijd gedacht dat de zwaarste superreuzen simpelweg te stoffig waren om te zien, maar zelfs ik had niet verwacht zo’n extreem voorbeeld te vinden als SN2025pht”, vertelt Kilpatrick. “Nu is duidelijk waarom we deze sterren jarenlang hebben gemist.”
Webb heeft een geweldig vermogen om infraroodlicht op te vangen. Dit stelt astronomen nu in staat om ook de best verborgen sterren in kaart te brengen. En de toekomst heeft nog meer spectaculairs in petto. De Nancy Grace Roman Space Telescope zit er namelijk aan te komen. De lancering van deze telescoop is later dit decennium gepland en zal dit onderzoek voortzetten met nog scherpere infraroodwaarnemingen. “Met Webb en Roman breekt een spannend tijdperk aan voor het onderzoek naar zware sterren en supernova’s”, besluit Kilpatrick. “De kwaliteit van de data en de ontdekkingen die we gaan doen zullen alles overtreffen wat we de afgelopen dertig jaar hebben gezien.”
