Jaarringen in hout lossen mysterie op rond ondergang machtige Hettieten. En daar kunnen we nu nog van leren

Een paar jaar extreme droogte deed het machtige rijk van de Hettieten mogelijk de das om rond 1200 voor Christus. Onderzoekers zien een verband met de huidige klimaatcrisis.

Maar liefst 500 jaar heersten de Hettieten over het gebied dat nu Anatolië heet in Turkije. Het volk streed nog een tijd lang tegen het oude Egyptische rijk om de macht.

Allemaal ten onder
De Hettieten waren een van meerdere invloedrijke oude beschavingen in het Nabije Oosten. Allemaal gingen ze rond dezelfde tijd ten onder of raakten ernstig verzwakt. Zo kwam er een einde aan de late bronstijd.

Het was lang een mysterie waarom de Hettieten rond 1200 voor Christus hun hoofdstad en religieuze centrum Hattusa verlieten. De koninklijke lijn stopte toen en er verschenen ook geen geschreven historische documenten meer. De eeuwenoude politieke en culturele structuren van het rijk ‘eindigden vrij abrupt’, legt archeoloog en hoofdonderzoeker Sturt Manning van de Amerikaanse Cornell University uit.

Zeemensen
Er bestonden jarenlang verschillende theorieën over de oorzaken van het einde van de late bronstijd. Zo zouden er aanvallers vanuit zee zijn gekomen, die de ‘zeemensen’ werden genoemd. Andere verklaringen van archeologen waren epidemieën en hongersnood, maar ook een verandering naar een droger, koeler klimaat na een periode van 300 jaar waarin het natter en warmer was. Maar wat precies de ondergang inluidde van deze beschavingen bleef onduidelijk.

Jaarringen van de jeneverbes
Tot nu, tenminste waar het de Hettieten betreft. De jaarringen van oud jeneverbeshout brachten uitsluitsel. Het hout bevond zich in een van ’s werelds oudste houten structuren, gevonden in Gordium, de hoofdstad van Frygië. Nu ligt daar de stad Yassihöyük, ongeveer 75 kilometer ten zuidwesten van Ankara. Het hout werd ontdekt tijdens de uitgraving van een koninklijke graftombe in de jaren vijftig.

De twaalf goden van de onderwereld in Hattusa, de oude hoofdstad van de Hettieten. Foto: Yarn

Door de ringen van het hout te analyseren konden de onderzoekers achterhalen wat voor klimaat er was meer dan 3000 jaar geleden. In het droge Centraal-Anatolië vormde “een gebrek aan water de grootste bedreiging voor de meeste planten in de regio”, aldus Manning, wiens studie in Nature verscheen.

Langdurige en extreme droogte
Als boomringen dichterbij elkaar liggen, duidt dat op drogere jaren. Een tekort aan water betekent immers dat de bomen niet zo hard konden groeien. En precies dat vonden de archeologen in het jeneverbeshout. Drie jaar op rij, van 1198 tot 1196 voor Christus, zaten de ringen heel dicht op elkaar. Er was sprake van een ‘ongebruikelijk’ kleine groei, veroorzaakt door een lange en extreme droogte, concluderen de onderzoekers.

Ze vermoeden dat de droogte leidde tot ernstige voedseltekorten, met name in de gebieden, die ingesloten waren door land. Daar waren de mensen sterk afhankelijk van graan en vee. De voedselschaarste heeft mogelijk geleid tot politieke, economische en sociale onrust, die uiteindelijk de ondergang van het rijk veroorzaakte.

Nu dezelfde problemen
Manning trekt de parallel met de huidige opwarming van de aarde. Ook nu kan er een jarenlange voedselschaarste ontstaan door aanhoudende droogte, vergelijkbaar met wat de Hettieten is overkomen. En we weten hoe het hen is vergaan.

Archeoloog Muge Durusu-Tanriover spreekt dan ook van een baanbrekende studie. “Nu we weten dat een grote verandering van het klimaat de genadeslag betekende voor het Hettitische rijk, moeten we ons meer zaken afvragen over onze huidige klimaatverandering, namelijk wat de impact is op landen en samenlevingen en vooral, wat we kunnen leren van een klimaatcrisis uit het verleden”, zegt ze in een commentaar in Nature.

Schaarste leidt tot oorlog
Door de huidige opwarming van onze planeet wordt het in veel regio’s op Aarde een stuk droger dan voorheen. Daardoor zullen gewassen er minder goed groeien en moeten mensen vertrekken naar vruchtbaardere gebieden. Maar dat kan dus leiden tot grote sociale en politieke onrusten, zo blijkt uit deze studie.

Belangrijke opgravingen in Hattusa, de oude hoofdstad van de Hettieten. Foto: Suat Erracar.

Bronmateriaal

"Severe multi-year drought coincident with Hittite collapse around 1198–1196 bc" - Nature
Afbeelding bovenaan dit artikel: Suat Erracar / Getty (via Canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd