En dat vinden taalonderzoekers helemaal niet vervelend. Door die fysieke reacties kunnen zij beter iemands onbewuste taalkennis testen.
“Hun hebben” of “duurder als”. Bij sommige mensen gaan de nekharen overeind staan bij het horen van deze taalblunders. Moeten deze ’taalpuristen’ of ‘taalnazi’s’ – zoals ze soms worden genoemd – zich niet zo aanstellen, of hebben ze wel een punt dat ze last hebben van het horen van andermans grammaticale fouten? Om dat te onderzoeken namen wetenschappers van de Universiteit van Birmingham de proef op de som. Terwijl de deelnemers verbonden waren aan een hartmonitor, kregen ze veertig zinnen horen waarvan de helft een taalfout bevatte. Vervolgens keken de wetenschappers wat dit deed met de hartslag van de deelnemers.
Daaruit bleek dat de deelnemers bij het horen van de fouten echt ‘van slag’ waren. Onder normale omstandigheden – en dus op het moment dat een persoon ontspannen is – is het gebruikelijk dat de lengte tussen de opeenvolgende hartslagen ietwat varieert. Wanneer je gestrest bent, wordt die tijd tussen de hartslagen steeds wat regelmatiger. En precies dat laatste zagen de onderzoekers gebeuren als reactie op grammaticale fouten.
Lijf en verstand
“De resultaten van deze studie geven nieuwe inzichten in de complexe relatie tussen fysiologie en cognitie”, aldus Dagmar Divjak, hoofdonderzoeker van de studie. Ook kan de onderzoeksmethode veel zeggen over impliciete taalkennis. “De kennis van je moedertaal heb je grotendeels onbewust. Dat wil zeggen: voor het leren van je moedertaal hoef je niet actief te studeren. Ook voor het gebruiken van je moedertaal hoef je niet veel – of misschien zelfs helemaal niet – na te denken.” Door die meer intuïtieve manier van een taal leren, vergeleken met een grammaticale aanpak, is het volgens Divjak en collega’s in de moedertaal lastiger om een zin te ontleden en precies te bepalen wat er wel en niet klopt. Dat vervolgens beargumenteren is nog weer moeilijker. Daar heb je immers veel kennis van de grammatica voor nodig, wat je in je eigen taal juist minder hebt. Maar we ‘voelen’ dus wel dat er iets niet klopt, vrij letterlijk.
Talige mensen hebben dus wel degelijk fysieke reacties op taalfouten, maar wat kunnen we met die kennis? Door de hartslag te meten, kunnen we een indruk krijgen van iemand zijn onbewuste taalkennis zonder dit letterlijk uit te vragen, stelt Divjak. “Dat is bijzonder waardevol wanneer je werkt met taalgebruikers die hun mening niet mondeling kunnen uiten vanwege hun jonge of juist oude leeftijd of door gezondheidsproblemen”, aldus de onderzoeker. “Deze draagbare en niet-ingrijpende techniek geeft ook mogelijkheden om de taalkennis van individuen uit verschillende bevolkingsgroepen te beoordelen in hun natuurlijke omgeving.” Naast de praktische toepassingen kijkt de onderzoeker ook naar het grotere plaatje. “Met deze methode kunnen we een kijkje krijgen in delen van het verstand die we niet direct kunnen zien.”
Ook het brein herkent grammaticale fouten zonder dat je je daar bewust van bent. In een onderzoek van de University of Oregon legden de onderzoekers de deelnemers zinnen voor die wel of geen fouten bevatten, en vermoeiden ze de deelnemers tegelijkertijd met een luisteropdracht. Wanneer de deelnemer correct aangaf dat een zin niet klopte, zagen de onderzoekers verandering van hersenactiviteit. “Een breinmechanisme herkent de fout, reageert erop en verwerkt het onbewust zodat jij de zin toch op de goede manier begrijpt,” aldus Laura Batterink, hoofd van het onderzoek in wetenschappelijk blad Neuroscience. Dus stellen de onderzoekers dat het brein onbewust syntactische (volgens grammaticale regels) informatie verwerkt, ook in de afwezigheid van bewustzijn.
