Blootstelling aan lood is niet enkel een modern risico: nu blijkt dat de mensheid al ruim twee miljoen jaar last heeft van het zware metaal.
Een nieuw onderzoek probeert twee vragen te beantwoorden: werden onze voorouders aan lood blootgesteld? En zo ja, heeft dat hun hersenontwikkeling en gedrag dan ook mede gevormd? Een internationaal onderzoeksteam publiceert in Science Advances nu het antwoord: de mensheid worstelt al ruim twee miljoen jaar met blootstelling aan lood. Zozeer zelfs dat het uiteindelijk onze genen heeft gedwongen om zichzelf te wapenen tegen het gevaar.
Mensapen
Voor het antwoord op de eerste vraag heeft het team 51 fossiele tanden van mensapen en hominiden onderzocht, waaronder van de soorten Australopithecus africanus en Paranthropus robustus. Ook is er gekeken naar tanden van Neanderthalers en vroege Homo sapiens (moderne mensen). Met een extreem precieze laser vond het team tijdens hun onderzoek duidelijke ‘loodbanden’ in de tanden. Volgens het team zijn deze ontstaan toen het tandglazuur nog aan het ontwikkelen was, nog tijdens de kindertijd. Het lood dat hiervoor gezorgd heeft kan van veel verschillende soorten bronnen komen: uit het water, de bodem of zelfs via de lucht tijdens vulkanische activiteit.
“Onze data laten zien dat loodblootstelling niet enkel een gevolg van de industriële revolutie was, maar dat het deel uitmaakt van onze evolutionaire geschiedenis,” zegt professor Renaud Joannes-Boyau. “Dat betekent dat de hersenen van onze voorouders zich ontwikkelden onder invloed van een giftig metaal, wat hun sociale gedrag en cognitieve vermogens uiteindelijk kan hebben gevormd.”
Mini-hersenen
Voor het antwoord op de tweede vraag is het team naar het lab vertrokken. De onderzoekers gebruikten daar in het lab gekweekte ‘mini-hersenen’ om te testen hoe lood de ontwikkeling hiervan beïnvloedt. Daarbij keken ze vooral naar het NOVA1-gen, dat een belangrijke rol speelt tijdens de vroege ontwikkeling van hersenen. Ze hebben twee varianten van dit gen getest: een variant die moderne mensen met zich meedragen en een ‘oude’ variant die bijvoorbeeld veel Neanderthalers hadden.
Tijdens het onderzoek bleek dat die ‘oude’ variant duidelijk verstoord werd door blootstelling aan lood. Hierdoor raakten circuits die betrokken zijn bij de verwerking van spraak en taal ontregeld. De ‘nieuwe’ NOVA1-variant die mensen tegenwoordig hebben had hier geen last van en bleef onaangetast.
Omgevingsdruk
“Deze resultaten suggereren dat onze ‘moderne’ NOVA1-variant zich mogelijk kan wapenen tegen de schadelijke effecten van lood,” zegt teamlid Alysson Muotri. “Het is een opmerkelijk voorbeeld van hoe omgevingsdruk kan leiden tot genetische veranderingen die het vermogen om via taal te communiceren verbeterden en die nog steeds onze kwetsbaarheid voor lood mede bepalen.”
De bevindingen zijn ook voor nu nog relevant. Tegenwoordig is blootstelling aan lood vooral het gevolg van menselijke activiteiten. Denk bijvoorbeeld aan mijnbouw, het smelten van metalen en ook doordat vroeger lood werd verwerkt in benzine en verf. De studie benadrukt hoe sterk giftige stoffen uiteindelijk de menselijke biologie kunnen beïnvloeden, en helaas ook dat kinderhersenen hier extra gevoelig voor kunnen zijn.
Ook elke dag vers het laatste wetenschapsnieuws in je inbox? Of elke week?
Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!
Luister ook naar de Scientias Podcast:
