Lang dachten we dat ons levensgeluk een U-curve vormt: jonge en oude mensen zijn het gelukkigst en daar tussenin zit een dip. Maar mogelijk is een vertekend beeld ontstaan: er is voornamelijk één groep die gelukkiger wordt na zijn 50ste.
Wetenschappers van USC Dornsife College en de Vrije Universiteit Amsterdam, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit van Amsterdam analyseerden data van mannen van 50 jaar en ouder zonder werk, verspreid over tien Europese landen.
Er bleek een enorm verschil tussen werkende en werkloze mannen van die leeftijd. Werkloze mannen rapporteerden 23 procent vaker depressieve klachten dan hun werkende leeftijdsgenoten. Ter vergelijking: dat is een meer dan dubbel zo grote kans op depressieve symptomen dan na het verlies van een partner.
Maar zodra de mannen de pensioenleeftijd naderen, rond hun 65ste, verdwijnt dat verschil volledig. “Het is een opvallende verschuiving”, zegt Titus Galama, directeur van het Center for the Study of Human Capital aan USC. “Het laat zien hoe sterk sociale verwachtingen rond werk onze mentale gezondheid beïnvloeden en hoeveel verlichting het kan geven als die druk wegvalt.”
Sociale druk
De zogenaamde U-curve lijkt dus vooral het gevolg van sociale rolpatronen. Op middelbare leeftijd zorgt werkloosheid voor stigma en identiteitsverlies. Maar naarmate meer leeftijdsgenoten met pensioen gaan, verdwijnt die sociale druk. “Het gaat niet alleen om inkomensverlies, maar ook om het verlies van je identiteit”, zegt hoofdauteur Coen van de Kraats van de Erasmus Universiteit.
De onderzoekers ontdekten dit patroon toevallig tijdens een breder onderzoek naar gezondheid en sociaaleconomische factoren. Wat dus opviel: een scherpe dip in mentaal welzijn bij werkloze mannen rond hun 50ste, gevolgd door een even sterke stijging tegen de tijd dat ze met pensioen gaan.
Ze gebruikten data uit het Europese SHARE-onderzoek, dat gezondheid, economische status en sociale trends volgt. Door gebruik te maken van verschillen in pensioenwetgeving tussen landen konden ze het effect van veranderende sociale verwachtingen isoleren.
Van ‘werkloos’ naar ‘gepensioneerd’
Na het bereiken van de vroegst mogelijke pensioenleeftijd verbeterde het mentale welzijn van werkloze mannen met 18 procent en vijf jaar later zelfs met 37 procent. Deze verbetering hield geen verband met een betere financiële situatie of meer vrije tijd, maar wel met een veranderd zelfbeeld: men begon zichzelf als gepensioneerd te zien in plaats van werkloos.
Bij andere groepen, zoals vrouwen, werkenden of mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering, werd geen vergelijkbare verbetering gemeten. De mentale opleving lijkt dus uniek voor werkloze mannen die zichzelf gaan herdefiniëren.
Een scheve curve
Het idee van een universele gelukscurve blijkt dus misleidend: de gemiddelde stijging na het 50ste levensjaar wordt grotendeels veroorzaakt door de forse mentale verbetering in deze kleine subgroep. Dat kan verklaren waarom het U-patroon in sommige datasets opduikt en in andere helemaal niet.
De Amerikaanse gegevens uit de Health and Retirement Study bevestigden het Europese beeld: ook daar verbeterde de mentale gezondheid van werkloze mannen sterk na de pensioenleeftijd, wat suggereert dat sociale rolveranderingen wereldwijd invloed hebben.
Vervolgonderzoek
Het team onderzoekt nu of dit patroon ook geldt in landen met een hoge werkloosheid of waar formele pensioensystemen ontbreken. Ook willen ze weten of werkgerelateerde sociale druk bijdraagt aan de zogeheten ‘deaths of despair’ onder werkloze mannen, oftewel doden door wanhoop, denk aan zelfmoord en middelenmisbruik doordat het sociaaleconomisch slecht met je gaat. Daar kan deze manier van onderzoek aan bijdragen. “Onze analyses leiden tot een toetsbare theorie over hoe sociale normen ons geluk beïnvloeden”, aldus Galama. “En dat is precies wat wetenschap moet doen.”
