De bevindingen van een nieuwe studie dagen ons uit om onze traditionele opvattingen over intelligentie te heroverwegen, niet alleen in het rijk van dieren, maar ook in het rijk van planten.
Bij het woord ‘intelligentie’ denk je waarschijnlijk aan het vermogen om complexe problemen op te lossen, abstract te denken en te redeneren. Dit wordt vaak gezien als een eigenschap die uniek is voor mensen – en misschien een kleine groep dieren. Maar daarbij worden planten over het hoofd gezien. Zijn planten dan niet intelligent? Misschien toch wel…
Wat is intelligentie?
Intelligentie is eigenlijk een best vaag begrip. “Er zijn meer dan 70 definities van intelligentie geopperd,” vertelt onderzoeker Andre Kessler. “Maar er is geen consensus over de precieze betekenis ervan, zelfs niet binnen specifieke vakgebieden.”
Guldenroede
Kessler suggereert nu dat ook planten op hun eigen unieke manier intelligent zijn. Als illustratie wijst hij op de guldenroede, een geslacht van meer dan honderd soorten uit de composietenfamilie. Guldenroede kan andere planten in de buurt ‘voelen’ zonder ze aan te raken, door het licht dat van hun bladeren wordt weerkaatst. Als guldenroede door dieren wordt gegeten, reageert het bovendien anders afhankelijk van of er andere planten in de buurt zijn of niet. Duidt deze flexibele, directe en aanpasbare reactie op intelligentie bij planten?
Centraal zenuwstelsel
Veel mensen denken dat intelligentie alleen mogelijk is met een centraal zenuwstelsel, waarbij elektrische signalen worden gebruikt om informatie te verwerken. Sommige experts in plantkunde vergelijken het vasculaire systeem van planten met het centrale zenuwstelsel. Ze suggereren dat er een soort centrale entiteit in planten bestaat die hen in staat stelt om informatie te verwerken en te reageren. Maar Kessler is het daar volledig mee oneens. “Er is geen overtuigend bewijs voor vergelijkbare structuren met het zenuwstelsel in planten,” onderstreept hij, “ondanks het feit dat we wel elektrische signalen in planten waarnemen. De essentiële vraag is hoe cruciaal deze signalen zijn voor de capaciteit van planten om informatie uit hun omgeving te verwerken.”
Kern
In een nieuwe studie, gepubliceerd in het vakblad Plant Signaling and Behavior, heeft Kessler nu samen met zijn collega’s de definitie van intelligentie vereenvoudigd tot de kern: “Het vermogen om problemen op te lossen door gebruik te maken van informatie uit de omgeving, met een specifiek doel voor ogen,” aldus Kessler. En in dit geval zouden in ieder geval sommige planten dus inderdaad onder de categorie intelligent kunnen worden geschaard.
Bladkevers
En de guldenroede, dat is er waarschijnlijk zo’n eentje. Want deze plant doet iets opmerkelijks wanneer het door plaaginsecten wordt aangevallen. Wanneer larven van bladkevers guldenroedebladeren eten, scheidt de plant een chemische stof uit die de insecten waarschuwt dat de plant beschadigd is en geen goede voedselbron meer is. Deze chemicaliën, genaamd vluchtige organische stoffen (VOS), zweven door de lucht en worden vervolgens door naburige guldenroedeplanten gedetecteerd. Dit stimuleert hen om hun eigen afweermechanismen tegen de bladkeverlarven te activeren. Zo verplaatst guldenroede effectief herbivoren naar andere planten in de omgeving en minimaliseert het de schade.
Lichtreflectie
Bovendien ontdekten onderzoekers al eerder dat guldenroede in staat is om vrij hoge verhoudingen van verrood licht van naburige planten waar te nemen. Als er andere planten in de buurt zijn en guldenroede door kevers wordt aangevallen, groeien ze sneller en produceren ze stoffen om zich tegen de kevers te verdedigen. Zonder naburige planten vertonen ze deze versnelde groei niet en reageren ze anders op de kevers. Daarnaast kunnen naburige guldenroedeplanten chemische stoffen detecteren die wijzen op toekomstige vraat. Ze kunnen dus een omgevingssignaal gebruiken om een toekomstige situatie te voorspellen en daar vervolgens op reageren. “Dit past binnen onze definitie van intelligentie,” zegt Kessler. “De plant past zijn normale gedrag aan, afhankelijk van de informatie die hij uit de omgeving ontvangt.”
Bijenkorf
Een idee dat Kessler intrigeert, is afkomstig van wiskundigen uit de jaren 1920. Ze stelden voor dat planten mogelijk functioneren als bijenkorven, waarbij elke cel fungeert als een individuele bij en de hele plant analoog is aan een korf. “Dit impliceert dat in de plant de collectieve functies van alle cellen de rol van hersenen vervullen, zonder dat er een centrale coördinatie nodig is,” zegt Kessler. In plaats van elektrische signalen wordt er binnen het gehele organisme chemisch gecommuniceerd. Onderzoek door andere wetenschappers heeft aangetoond dat elke cel van een plant een breed scala aan licht kan waarnemen en sensorische moleculen heeft om specifieke vluchtige verbindingen van naburige planten te detecteren. “We vermoeden dat elke cel de mogelijkheid heeft om zijn omgeving zeer nauwkeurig waar te nemen,” zegt Kessler. “Hoewel cellen gespecialiseerd kunnen zijn, hebben ze allemaal hetzelfde vermogen om hun omgeving te detecteren. Ze communiceren met elkaar via chemische signalen om een gecoördineerde respons in groei of metabolisme te activeren. Dit concept spreekt me enorm aan.”
Al met al stellen de onderzoekers voor om het concept van intelligentie te herzien. Want het zou goed kunnen dat ook die plant die bij jou in het raamkozijn staat, op zijn manier intelligent is. De bevindingen bieden voldoende stof tot nadenken en dagen ons uit om onze traditionele opvattingen te heroverwegen.
