Lang werd gedacht dat het zogenoemde Banyoles-fossiel aan een Neanderthaler toebehoorde. Die theorie is nu ontkracht. Maar van wie is het raadselachtige stukje kaakbaan dan wel?
In 1887 ontdekten onderzoekers in steengroeven nabij de Spaanse stad Banyoles een fossiele onderkaak. Het fossiel, dat waarschijnlijk tussen de 45.000 en 65.000 jaar oud is, is in de afgelopen eeuw grondig bestudeerd. Wetenschappers kwamen tot de conclusie dat de onderkaak – één van de vroegste menselijke fossielen die ooit in Spanje is ontdekt – vermoedelijk aan een Neanderthaler toebehoorde. Maar een nieuwe studie heeft die theorie nu ontkracht.
Banyoles-fossiel
Het is een gewaagde uitspraak. Al meer dan een eeuw geloven onderzoekers dat het Banyoles-fossiel een Neanderthaler vertegenwoordigt. Dat komt omdat Europa pak ‘m beet 55.000 jaar geleden door deze mensensoort bezet werd. “De onderkaak is op basis van zijn leeftijd en locatie lang beschouwd als zijnde Neanderthaler,” vertelt onderzoeker Brian Keeling. “Bovendien mist het één van de meest karakteristieke kenmerken van Homo sapiens: de kin.”
3D-model
In de nieuwe studie namen onderzoekers het veelbesproken Banyoles-fossiel wederom onder de loep. Ze vervaardigden CT-scans en gebruikten geavanceerde technieken om de ontbrekende delen van het fossiel virtueel te reconstrueren. Vervolgens bouwden ze een 3D-model dat op de computer kon worden geanalyseerd. “Uit onze resultaten blijkt iets verrassends,” zegt Keeling. “Het Banyoles-fossiel deelt geen duidelijke kenmerken met Neanderthalers. Het heeft een hele andere algehele vorm.”
Het fossiel, dat al decennia aan een Neanderthaler is toegeschreven, blijkt dus toch niet van deze mensensoort te zijn. Maar van wie is het stukje onderkaak dan wel? Homo sapiens? ”We werden geconfronteerd met resultaten die ons vertelden dat Banyoles geen Neanderthaler is,” zegt onderzoeker Rolf Quam. “Maar doordat het fossiel geen kin heeft, twijfelden we ook om het toe te schrijven aan een lid van Homo sapiens. De aanwezigheid van een kin wordt al lang beschouwd als een belangrijk kenmerk van onze eigen soort.”
Vroegste ooit
Hoewel het Banyoles-fossiel veel kenmerken gemeen lijkt te hebben met de onderkaak van Homo sapiens, worden veel van deze kenmerken ook gedeeld met eerdere mensensoorten, wat een onmiddellijke toewijzing bemoeilijkt. De auteurs wijzen er echter ook op dat sommige van de vroegste Homo sapiens-fossielen uit Afrika, meer dan 100.000 jaar ouder dan Banyoles, minder uitgesproken kinnen vertonen dan levende populaties. En dat zou kunnen betekenen dat het fossiel toch van een Homo sapiens is. Als dat zo is, zou dit fossiel het vroegste bewijs van de aanwezigheid van onze voorouders op het Europese continent vertegenwoordigen.
Twee mogelijkheden
Hoe het precies zit, blijft in nevelen gehuld. Wel stellen de onderzoekers twee mogelijkheden voor. Aan de ene kant kan de raadselachtige fossiele onderkaak toebehoren aan een lid van een nog onbekende populatie van Homo sapiens die naast de Neanderthaler Europa bezette. Of, misschien is het een mix tussen Homo sapiens en een onbekende mensensoort. Laatstgenoemde is overigens wat minder waarschijnlijk. Dat komt omdat de enige fossielen die uit dezelfde tijd als het Banyoles-fossiel stammen en tevens in Europa zijn ontdekt, allemaal van Neanderthalers waren.
Hoe het ook zij, in ieder geval hebben de onderzoekers ontkracht dat het Banyoles-fossiel de onderkaak van een Neanderthaler is. En dat terwijl men dacht dat Neanderthalers destijds de enige bewoners van Europa waren. Toch lijkt het er sterk op dat deze mensensoort het in Europa toch niet alleen voor het zeggen had. Het laatste woord is hier vast en zeker nog niet over gezegd. “Verdere DNA-analyses zouden mogelijk meer kunnen verduidelijken,” zo concluderen de onderzoekers.
