Insecten voelen waarschijnlijk pijn, net als wij: moeten we ze dan wel doodslaan of opeten?

We hebben insecten lange tijd beschouwd als instinctieve, gedachteloze diertjes. Een soort robotjes, die impulsief reageren op externe prikkels. Maar door een aantal interessante onderzoeken, komen we steeds meer te weten over de complexiteit van de beestjes.

Zo blijken bijen met elkaar te communiceren door dansbewegingen. Mieren werken op indrukwekkende manieren met elkaar samen en termieten bouwen vanuit het niets geweldige structuren. Nieuw onderzoek levert bewijs dat insecten waarschijnlijk pijn ervaren, net als wij.

Nociceptie
Het kernwoord in dit onderzoek is nociceptie, oftewel het vermogen van een organisme om weefselbeschadiging of dreigende weefselbeschadiging waar te nemen. Dit kan de druk zijn die bij knijpen komt kijken, een (chemische) verbranding of een snijwond. Deze prikkels kunnen allerlei lichamelijke en gedragsmatige reacties in gang zetten. Het voelen van pijn is er daar één van.

Het is duidelijk dat insecten afwerend kunnen reageren als ze aangevallen worden. Maar daarmee heb je nog niet bewezen dat ze pijn ervaren. Een onderzoek uit 2019, waarbij de fruitvlieg (Drosophila) onder het vergrootglas werd gelegd, toonde aan dat de beestjes last hadden van chronische pijn na het amputeren van een pootje. Nadat de fruitvlieg weer volledig was hersteld, bleek het pootje er tegenover extra gevoelig te zijn geworden.

Pijnverzachtend mechanisme
De wetenschappers wijdden dit aan een defect ‘pijnverzachtend mechanisme’ in zijn zenuwbaan. Het idee is dat dit mechanisme bij een gezonde fruitvlieg de pijn verzacht, maar toen de poot eraf werd gehaald, kregen de gevoelszenuwen zo’n enorme klap dat het mechanisme kapotging.

Maar dit zijn veel aannames. Zelfs een bacterie reageert op onvriendelijke prikkels door er vandoor te gaan. Daarmee zijn pijnprikkels bij organismen nog niet bewezen. Het bewust registreren en reguleren van pijn werkt alleen als een complex neurologisch systeem gekoppeld is aan een brein. Je zou kunnen zeggen dat een pijnervaring pas echt is, wanneer er emoties bij komen kijken.

Bij zoogdieren zie je dat de pijnreceptoren (nociceptoren) een alarm af laten gaan in de hersenen bij vervelende prikkels. Daar maakt het brein een negatieve, fysieke en emotionele pijnervaring van.

Fruitvlieg. Foto: Vasekk / Getty Images

Zwaargewonde soldaten
Onderzoek heeft uitgewezen dat nociceptie en pijn onafhankelijk van elkaar kunnen bestaan. Er zijn duidelijk gescheiden mechanismen gevonden voor het reguleren van deze prikkels. Dit nieuwe onderzoek identificeert deze systemen bij insecten. “Een duidelijk kenmerk van pijnperceptie bij mensen is dat het geregeld kan worden door zenuwsignalen vanuit het brein”, zegt neurobioloog Matilda Gibbons van de Queen Mary University in Londen. “Zwaargewonde soldaten op het slagveld hebben soms niet door hoe zwaar ze gewond zijn, omdat het lichaam opiaten aanmaakt. Hierdoor wordt het nociceptieve signaal onderdrukt.”

Gibbons: “Wij zijn op zoek naar eenzelfde mechanisme bij insecten. Vuurt het insectenbrein dezelfde zenuwsignalen af, zodat we kunnen spreken van een pijnervaring? Of is het slechts nociceptie wat we zien.”

Opium voor het bijenvolk
Gibbons en haar collega’s zochten in de wetenschapsliteratuur en kwamen meer en meer bewijs tegen, dat het bestaan van dit mechanisme bij insecten bevestigt. De diertjes hebben geen opiaatreceptoren, maar produceren wel eiwitten die dezelfde functie hebben.

Het lijkt er sterk op dat insecten vanuit hun brein zenuwsignalen kunnen afvuren naar andere delen van hun lichaam om zo de vervelende prikkels te onderdrukken. Zo negeren bijen negatieve prikkels als er veel suiker in de buurt is en verzorgt een tabakspijlstaart zijn eigen wonden.

Insecten zijn er in alle soorten en maten, sommige meer complex dan andere, dus het is lastig om te stellen dat alle insecten pijn voelen. Maar het idee dat insecten in bepaalde mate pijn ervaren, geeft te denken. Is het ethisch verantwoord wat we doen met deze dieren?

Insectenrechten?
“In 2050 zijn we mogelijk met tien miljard mensen op aarde. De intensieve veeteelt is slecht voor het klimaat. De Verenigde Naties stimuleren de massaproductie van insecten als alternatieve voedselbron”, leggen de onderzoekers uit. “Maar de ethische consequenties hiervan zijn niet aan de orde gekomen. Bij de dierenbescherming hebben we het nooit over insecten. Gaat dit in de toekomst veranderen?”

Bronmateriaal

"Evidence found that insects are possibly able to feel pain" - Proceedings of the Royal Society B

Afbeelding bovenaan dit artikel: Christels / Pixabay (via Canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd