Een muggensoort die steeds vaker veel mensen besmet met malaria, houdt van steden in plaats van het platteland en die mogelijk ook nog eens graag met het vliegtuig of per schip reist: Afrika staat voor een grootse malaria-dreiging. En niet alleen Afrika.
Het mugje Anopheles stephesi komt van oorsprong uit India, alwaar deze voornamelijk stedelingen met malaria opzadelt. Maar het mugje is bijzonder reisgraag gebleken en inmiddels ook gesignaleerd in de Hoorn van Afrika, Iran en op het Arabische schiereiland. In Iran en op het Arabische Schiereiland blijft de schade redelijk beperkt. In de Hoorn van Afrika echter, veroorzaakt de mug nu al veel ellende. Zo telde Djibouti in 2013 nog 1.684 geregistreerde malariabesmettingen en bedroeg het aantal besmettingen slechts 4 jaar later, in 2017 maar liefst 14.810. En de plaag is verre van over. De mug is eigenlijk nu nog maar net op gang gekomen.
Exoot
“Er is een aantal mogelijkheden hoe Anopheles stephensi in Afrika terecht is gekomen, maar de mug is daar in ieder geval exoot en komt daar niet van origine voor,” verduidelijkt onderzoeker en moleculair bioloog dr. Fitsum Tadesse, verbonden aan het Radboudumc in Nijmegen. “Omdat we de landen weten waar de mug ook gesignaleerd is, kan het zijn dat zij gewoon via het vasteland naar Afrika is getrokken. Maar het is ook goed mogelijk dat de mug reist via schip of vliegtuig en dat zij met het internationale goederenvervoer vanuit India in Afrika terecht is gekomen. Reëel gevaar is dan ook dat de mug zich vanuit de Hoorn van Afrika snel verder verspreidt over de rest van het continent door middel van binnenlandse vluchten en ander internationaal vervoer.”
Stedelijke waterreservoirs favoriet onder Indiase mug
Tadesse onderzocht de broedplaatsen van de Anopheles stephensi-mug en kwam tot een schrikwekkende conclusie. Waar de oorspronkelijke Afrikaanse muggenkolonies zich liever ophouden op het platteland, kiest de indringer steevast voor een andere, voor veel mensen minstens zo gevaarlijke habitat. “De lokale mug leeft niet in de stad. Zij kiest voor vijvers en bijna opgedroogde rivierbeddingen op het platteland. De mug uit Azië bevindt zich juist graag onder de mensen en heeft er een voorkeur voor om haar eitjes te leggen in door mensen aangelegde waterreservoirs. Dat is een normaal Afrikaanse huishoudelijk onderdeel in de steden, want niet overal hebben de mensen beschikking over vers stromend water.”
Zorgelijk
“Dit is natuurlijk om een aantal redenen zorgelijk, ten eerste heeft de Indiase mug door de mensenconcentratie, dan de beschikking over veel meer mensen die zij met malaria kan besmetten, dan de lokale mug die is aangewezen op dorpspopulaties. Bovendien is zij in de steden ook nog eens moeilijker te bestrijden. Op het platteland is het niet zo’n probleem om bijvoorbeeld met insectendodende middelen woningen te besproeien. Hoewel het veel werk is, lukt het uitstekend om daarmee malaria terug te dringen. In de stad kun je moeilijk hele wijken of straten besproeien,” denkt Tadesse, “dat gaat niet werken.”
Extra vatbaar voor lokale malariaparasieten
Alsof de Indiase mug daarmee niet genoeg schadelijk is, blijkt hij ook nog eens vatbaarder te zijn voor de twee meest voorkomende malariasoorten dan de lokale mug. “Ook dat hebben we onderzocht. Als we de mug ontleedden troffen we veel meer malariaparasieten in het lichaam van Anopheles stephensi, dan gebruikelijk is in zijn Afrikaanse nichtje.”
Het is moeilijk te traceren hoe lang hij al in Afrika is. In 2012 heeft het Duitse leger op een basis aldaar, een malariabesmetting gesignaleerd die niet door de lokale mug was veroorzaakt en de boosdoener was snel gevonden. Wetenschappers kwamen de mug op het spoor door uitbarstingen van malaria-besmettingen in de steden.
Opmars supermug moet gestopt worden
De opmars van de indringer moet zo snel mogelijk gestopt worden, waarschuwt Tadesse. “Nu de verspreiding zich voornamelijk nog concentreert in de Hoorn van Afrika, is het belangrijk die zo snel mogelijk stop te zetten, voordat deze overslaat naar andere steden in de rest van Afrika. Nu is het nog mogelijk om dit een halt toe te roepen, bijvoorbeeld met een informatiecampagne die mensen in de stad waarschuwt een deksel op het waterreservoir te gebruiken en besmette containers te behandelen. Ook hebben we de autoriteiten gewaarschuwd voor het gevaar van intercontinentaal vluchtverkeer. Heeft de verspreiding eenmaal doorgezet, dan sta je natuurlijk voor hele andere uitdagingen.”
Ook hier in Europa zouden we niet al te comfortabel moeten zijn over de veiligheid van de volksgezondheid. “We zijn nog druk bezig met onderzoek naar deze mug, maar de voorkeuren en bereisdheid van de mug in gedachten houdend, kunnen we niet uitsluiten dat de mug zich ook buiten Afrika verspreidt, net zoals hij zich buiten India verspreid heeft. Dat zij nog een oversteek maakt en het continent Zuid-Amerika opzoekt bijvoorbeeld, is een optie die we niet kunnen uitsluiten. En als ik denk aan Zuid-Europa, zie ik dat sommige delen van Italië een goede habitat voor Anopheles stephensi zouden kunnen zijn,” besluit Tadesse.
