We zitten veilig thuis, infecties buiten de deur en ruim voorzien van toiletpapier. Van criminaliteit hebben we weinig last in deze tijden. Denken we. Want schijn bedriegt.
De politie kwam deze week met voorzichtige cijfers. Het aantal fietsendiefstallen daalde stevig tot bijna de helft. Hetzelfde geldt voor verkeersongevallen. Daarentegen steeg het aantal meldingen van overlast door drugsgebruikers en ervaren we meer spanning in onze woonwijken. Heel logisch allemaal, volgens professor criminologie Wim Huisman van de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Er is eerder nog geen onderzoek gedaan naar criminaliteit in omstandigheden zoals de huidige, maar we kunnen behoorlijk uit de voeten met de huidige theorieën. Aan de hand daarvan, kunnen we goed speculeren op tendensen in crimineel gedrag.”
Criminaliteit volgt routine
Huisman werkt momenteel aan een artikel voor Justitie over veranderingen in fraude en fraudebestrijding. De definitieve conclusies laten nog een paar weken op zich wachten, maar een aantal zaken kan de criminoloog wel alvast uit de doeken doen. “Criminaliteit volgt de routine van het leven. Dat noemen we de routine activiteiten theorie. Je kunt er bijna een wiskundige formule op los laten. Criminaliteit is het gevolg van een aantal factoren die in tijd en plaats samenkomen. De eerste factor is de gemotiveerde dader of daders. De tweede factor is de aanwezigheid van aantrekkelijke doelwitten. Van die twee factoren moet je de derde factor eigenlijk aftrekken en dat is het toezicht. Als je die formule nu loslaat op de huidige omstandigheden, dan zie je dat bijvoorbeeld woninginbraken inderdaad afnemen, dat is geen aantrekkelijk doelwit meer, want we zijn allemaal continu thuis. Daar houden inbrekers niet van. Je zou je kunnen voorstellen dat bedrijfs- en kantoorpanden wel vaker het doelwit zullen zijn dan normaal, want die zijn nu vaker onbemand en dus aantrekkelijker geworden als doelwit.”
De zware jongens
Ook de toename in drugsgerelateerde overlast, kan Huisman goed verklaren. “Wat betekent corona voor de zware jongens, bijvoorbeeld de drugshandelaren? Er zijn twee tegengestelde krachten aan het werk hier. Aan de ene kant is er mogelijk minder geld beschikbaar, omdat mensen minder werk hebben. Aan de andere kant is de behoefte aan de roes juist groter. Ik denk dat de tweede kracht aan het winnen is, gezien ook de forse rijen die de coffeeshops voor de deur hadden. Daar draagt het sluiten van de horeca ook aan bij. Mensen die hun vlucht normaal gesproken in alcohol zoeken, zouden mogelijk over kunnen stappen naar drugs. Die bestellingen kunnen online en het brommertje komt wel voorrijden. Nee, ik denk dat de jongens in de drugshandel niet echt geraakt zijn door de coronacrisis. Sterker nog: die vraag zal toenemen en de handel van die jongens dus ook.”
Huiselijk geweld
De professor meent dat ons nog een aantal andere ontwikkelingen staan te wachten. En dat is geen goed nieuws. “Als we denken aan geweldpleging, denken we aan een onbekende bruut op straat of in een donker steegje. Dat is echter meestal niet zo. In verreweg de meeste gevallen kennen dader en slachtoffer elkaar, zoals het geval is in huiselijk geweld. Dat dit helaas zal toenemen, lijkt me dus waarschijnlijk, want door de sociale onthouding brengen we slachtoffer en dader dichter en vaker bij elkaar. Dat zal dan ook resulteren in frequenter geweld.”
Strain
Ook in de zakenwereld vermoedt Huisman een toename in de criminaliteit. “Strain is de theorie die ontwikkeld is om te verklaren waarom nou juist in de achterstandswijken in de Verenigde Staten, meer criminaliteit voorkomt. Met name minder vermogende mensen voelen enerzijds de druk te presteren en meer geld te verdienen, succesvol te zijn. Anderzijds is juist ook in die wijken het gebrek aan middelen om die doelen te behalen. De druk die deze twee componenten geven, noemen we Strain. En die kunnen we ook loslaten op het bedrijfsleven. We krijgen nu al signalen dat bedrijven in zwaar weer zitten. Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Je ziet dat bedrijven die met legale activiteiten niet meer het hoofd boven water kunnen houden, eerder geneigd zijn de boel dan maar draaiende te houden door illegale activiteiten te ontplooien, hetzij in de dienst- of productlevering, hetzij in de administratie.” Of wij daarvan veel gaan horen in het nieuws, betwijfelt Huisman. “Bedrijfscriminaliteit is al vrij onzichtbaar. De politie heeft daar geen goed zicht op. Dat zal in de huidige situatie niet anders zijn.”
Online criminaliteit
Wat de politie wel signaleert, is een trend onder criminelen, waarvoor ook Huisman waarschuwt. “Als misdaad de routine van het dagelijks leven volgt, volgen criminelen de veranderingen in dat dagelijks leven en veranderen zij mee. We kopen minder in de winkels, daar gebeurt dus minder. Maar we shoppen veel meer online. Dus criminelen gaan ook meer online. Daar zullen de criminelen zich dus ook op gaan richten in de vorm van oplichting en dergelijke. Extra voorzichtigheid is nu wel geboden.”
Wat is misdadig?
Tot slot is het nog maar de vraag wat we in de crisis crimineel gedrag vinden. “Wat noemen we crimineel gedrag? Gedragingen die voor de coronacrisis zeer zeker niet als misdadig werden gezien, zijn dat nu opeens natuurlijk wel. In iemands gezicht hoesten is normaliter vies en onbeleefd, nu zou je er de cel voor kunnen indraaien, omdat dit als een poging tot doodslag gezien zou kunnen worden.”
Terwijl we in Nederland en de rest van de wereld momenteel voornamelijk benauwd zijn voor ziektekiemen, zit het boevengilde dus zeker niet opeens stil. Ook criminelen blijven de actualiteit volgen en zullen zeker de hun nieuw geboden kansen benutten.
