Als de orka-oma’s niet meer vruchtbaar zijn, hebben ze hun handen vrij om zich op de kleinkinderen te storten.
De meeste dieren sterven rond de tijd dat ze niet langer vruchtbaar zijn. Maar mensen vormen daar een uitzondering op. Nadat vrouwen in de overgang zijn gekomen, kunnen ze nog tientallen jaren voortleven. Ook orka’s en drie andere soorten tandwalvissen kennen de menopauze. Voor wetenschappers was dat lang een mysterie: want wat is precies het evolutionaire nut als ze zich niet langer kunnen voortplanten? Een nieuwe studie naar orka’s schept nu meer duidelijkheid.
Orka’s leven in groepsverband, in zogenaamde troepen. Zowel zonen als dochters blijven hun hele leven bij hun moeder. Ze paren echter wel met soortgenoten uit een andere groep. Opvallend genoeg worden mannelijke orka’s vaak veel minder oud dan vrouwtjes. Mannetjes hebben namelijk een levensverwachting van ongeveer 30 jaar, terwijl vrouwtjes het zeker twintig tot vijftig jaar langer kunnen uitzingen. Ze blijven echter niet hun hele leven vruchtbaar: tussen de 30 en 50 belanden ze in de menopauze. En dat is best bijzonder. Want net als mensen kunnen orka’s dus nog vele decennia nadat ze in de overgang zijn gekomen, voortleven.
Oma’s
De onderzoekers analyseerden gegevens van twee orka-populaties verzameld over de afgelopen 36 jaar. Deze troepen leven voor de noordwestelijke kust van Canada en de Verenigde Staten. Het team kwam tot een verrassende ontdekking. De oma’s in deze groepen blijken namelijk een belangrijke rol te spelen binnen de orka-samenleving. Sterker nog, de kans dat een jong overleeft is vele malen groter als een onvruchtbaar geworden oma in de buurt is. “De studie suggereert dat nog vruchtbare grootmoeders niet dezelfde hulp kunnen bieden als oma’s die al wel in de overgang zijn gekomen,” zegt onderzoeker Dan Franks. “Dit betekent dat de evolutie van de menopauze het vermogen van een grootmoeder vergroot om zich over haar kleinkinderen te ontfermen.” Volgens de onderzoekers heeft dit ermee te maken dat in de overgang gekomen orka-oma’s – eigenlijk net als bij mensen – genoeg tijd hebben om zich op de nieuwste generatie te richten. Ze hoeven per slot van rekening niet meer hun eigen kroost te verzorgen en op te voeden. Dit betekent dat onvruchtbaar geworden oma’s vrijer zijn om zich te bewegen.
Voedselschaarste
In de studie kwamen de onderzoekers erachter dat orka-oma’s voornamelijk een belangrijke rol spelen in tijden van voedselschaarste. Kalfjes die het zonder hun oma moesten doen hadden het aanzienlijk zwaarder dan jongen die nog wel op de steun van hun oma konden rekenen. Dat heeft ermee te maken dat oudere vrouwen de zoektocht naar zalm leiden. En hun leiderschap speelt met name een zeer prominente rol in de jaren dat er weinig zalm te vinden is. Een tekort aan zalm vergroot de sterftekansen van de orka aanzienlijk en de kennis van een oudere dame die precies weet waar en wanneer je het beste zalm kunt vinden, is dan ook van onschatbare waarde. Zo bleek al eerder dat in de overgang gekomen vrouwtjes de overlevingskansen van hun nageslacht kunnen vergroten door ecologische kennis door te geven. Dit toont dan ook overtuigend aan hoe belangrijk oma’s in een groep zijn. “De dood van een in de overgang gekomen oma heeft enorme gevolgen voor de familiegroep,” concludeert Franks. “Naarmate de hoeveelheid zalm in de oceaan verder afneemt, zullen oma’s waarschijnlijk nog belangrijker gaan worden.”
De bevindingen uit de studie kunnen helpen om het al lang bestaande mysterie over waarom sommige dieren in de overgang komen, op te lossen. Want mogelijk gaan vrouwelijke orka’s door de menopauze zodat ze dus beter in staat zijn om voor hun kleinkinderen te zorgen. “De resultaten bieden verklaringen voor factoren die medeverantwoordelijk zijn voor de overleving van orka’s,” zegt onderzoeksleider Stuart Nattrass. “Dit is essentiële informatie aangezien de Southern Resident orka’s – één van de onderzochte orka-populaties – met uitsterven worden bedreigd.”
