Het antwoord is wat grimmig. Onderzoek naar de opwarming in 2024 wijst erop dat we misschien al een kantelpunt in de strijd tegen klimaatverandering zijn gepasseerd.
Een maand geleden bracht de Europese klimaatdienst Copernicus enigszins zorgwekkend, maar niet echt verrassend nieuws: 2024 is de boeken in gegaan als het warmste jaar ooit gemeten. En dat is niet alles: het is ook het eerste jaar waarin de wereldtemperatuur meer dan 1,5 graden Celsius boven het pre-industriële niveau ligt. Volgens Copernicus was het zelfs 1,6 graden Celsius warmer dan aan het eind van de 19e eeuw. De grote vraag die nu op ieders lippen ligt, is: kunnen we de doelen van het Parijse Klimaatakkoord nog halen? En dat is precies wat onderzoekers nu grondig hebben onderzocht.
Parijse Klimaatakkoord
Tijdens het klimaatakkoord van Parijs kwamen landen bijeen om te sparren over het wereldwijde klimaat. Aan de klimaattop namen 186 landen deel, die samen goed zijn voor 96,5 procent van de wereldwijde uitstoot. Na afloop werd de top als een redelijk succes bestempeld, vooral omdat er een veelbelovend akkoord uit voortkwam. De afspraken? De opwarming van de aarde mag in 2100 niet boven de 2 graden Celsius uitkomen. En nog ambitieuzer: landen zetten in op een maximale opwarming van 1,5 graad Celsius ten opzichte van pre-industriële temperaturen.
1,5 graden-grens
De recordhoge temperaturen van 2024 voorspellen echter niet veel goeds voor de doelstellingen van het Parijse Klimaatakkoord. Volgens de cijfers van Copernicus was de wereldwijde gemiddelde temperatuur in maar liefst 11 maanden van 2024 meer dan 1,5 graden Celsius boven het pre-industriële niveau. Sterker nog, in feite overschreden alle maanden sinds juli 2023 – behalve juli 2024 – de 1,5 graden-grens. Dit betekent dat de afgelopen anderhalf jaar bijna elke maand, op één na, warmer was dan 1,5 graden Celsius boven het gemiddelde van 1850-1900.
Waarom was 2024 zo uitzonderlijk?
Ee prangende vraag is waarom precies 2024 zo’n uitzonderlijk jaar was. “2024 is uitzonderlijk geworden door een combinatie van factoren”, schrijft onderzoeker Alex Cannon in een e-mail aan Scientias.nl. “De voortdurende stijging van broeikasgasconcentraties blijft de belangrijkste oorzaak van de opwarming. Toch speelden er dit jaar extra elementen mee die de temperaturen verder verhoogden. Zo zorgde de sterke El Niño van 2023-2024 voor een tijdelijke extra verhitting. Daarnaast zorgde de afname van zwavelhoudende aerosolvervuiling door de scheepvaart – door nieuwe regels sinds 2020 – ervoor dat het verkoelende effect van deze deeltjes afnam, waardoor de onderliggende opwarming door broeikasgassen beter zichtbaar werd. Hoewel sommige van deze factoren tijdelijk zijn, verandert dit niets aan de voortzetting van de opwarmingstrend.”
Buiten bereik
Hoe ontmoedigend dit ook klinkt, onderzoekers durven nog niet te concluderen dat de 1,5 graden-grens van het Parijse Klimaatakkoord nu definitief buiten bereik is. “Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen tijdelijke overschrijdingen en het langdurig overschrijden van de drempel”, benadrukt Cannon. Omdat de temperatuur van jaar tot jaar flink kan variëren, is een korte piek in de opwarming van één jaar – of zelfs meerdere maanden achter elkaar – namelijk niet genoeg om iets te concluderen over de langetermijntrends. “Wat dit dus betekent voor de 1,5 graden Celsius-doelstelling van het Parijse Klimaatakkoord blijft onduidelijk”, zegt onderzoeker Emanuele Bevacqua in gesprek met Scientias.nl. “Deze doelstelling is gebaseerd op een gemiddelde temperatuur over een periode van 20 tot 30 jaar, zodat kortetermijnschommelingen in het klimaat geen invloed hebben op de beoordeling.”
20-jarige periode
Om toch een beter idee te krijgen van de haalbaarheid van de doelstelling uit het Parijse Klimaatakkoord, hebben onderzoekers verschillende klimaatmodellen en opwarmingstrends onder de loep genomen. Door eerdere opwarmingstrends te bestuderen, ontdekten de auteurs dat het eerste jaar waarin de temperaturen 0,6 tot 1 graad Celsius boven het pre-industriële niveau uitstegen, binnen de eerste 20 jaar viel waarin de gemiddelde temperatuur deze drempel voor altijd zou overschrijden. Dit suggereert dat de aarde mogelijk ook nu de 20-jarige periode is ingegaan waarin de opwarming blijvend boven de 1,5 graden Celsius zal liggen, zo valt te lezen in het vakblad Nature. “Wij laten zien dat, tenzij er strengere klimaatmaatregelen worden genomen, het overschrijden van de 1,5 graden Celsius in 2024 waarschijnlijk betekent dat de aarde al in de 20-jarige periode zit waarin deze grens structureel zal worden overschreden”, concludeert Bevacqua. “Dit betekent overigens niet dat de grens van het Parijse Klimaatakkoord al is bereikt. Het begin van de 20-jarige periode met 1,5 graden Celsius opwarming is niet hetzelfde als het moment waarop we die grens echt bereiken; dat gebeurt pas halverwege die periode. Het feit dat we nu een periode ingaan waarin de opwarming gemiddeld 1,5 graden Celsius is, betekent dat we ons in de fase bevinden die wetenschappers eerder hebben gebruikt om de effecten van een warmere wereld te voorspellen. Onze bevindingen wijzen erop dat deze effecten waarschijnlijk al zichtbaar beginnen te worden, wat de dringende behoefte aan aanpassingsmaatregelen benadrukt.”
Tweede studie
Cannon komt in een afzonderlijk studie gepubliceerd in Nature tot dezelfde conclusie. “In de CMIP6-modellen geeft een periode van 12 opeenvolgende maanden boven de 1,5 graden Celsius meestal aan dat de langetermijndrempel van 1,5 graden Celsius al is gepasseerd”, vertelt hij. “Als de werkelijke situatie overeenkomt met wat deze modellen voorspellen, is de kans groot – ongeveer 76 procent bij gemiddelde emissiescenario’s – dat we de doelstelling van het Parijse Klimaatakkoord al hebben overschreden. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat het er wel van afhangt of de modellen alle factoren die de recente opwarming hebben veroorzaakt, volledig hebben meegenomen.”
Klimaatmodellen kunnen worden bijgewerkt met nieuwe emissiegegevens. Maar de CMIP6-simulaties zijn jaren geleden gemaakt en houden geen rekening met de recente veranderingen in externe invloeden, zoals de uitstoot van aerosolen. Dit zorgt voor onzekerheid, omdat onze opgeslagen modellen mogelijk niet volledig overeenkomen met de werkelijke situatie van de afgelopen jaren. Nieuwere simulaties, zoals operationele decenniumvoorspellingen, kunnen deze veranderingen wel meenemen, wat helpt om de invloed van deze factoren beter te begrijpen en de inschatting van het moment waarop de 1,5 graden Celsius wordt overschreden, te verfijnen.
De bevindingen duiden erop dat we mogelijk al een kritieke drempel hebben overschreden in de strijd tegen klimaatverandering. “We zitten mogelijk al dichter bij een permanente overschrijding van de 1,5 graden-grens dan we eerst dachten”, aldus Cannon.
Overschrijding 1,5-graden grens
Een prangende vraag is hoe erg het is als we de 1,5 graden-grens overschrijden. Wat gaan we daarvan merken? “Hoewel ik geen specialist ben in biodiversiteit of ecosystemen, is er overtuigend bewijs dat de frequentie en intensiteit van veel weer- en klimaatextremen – zoals hittegolven en zware regenbuien – toenemen naarmate de temperatuur stijgt”, legt Cannon uit. “Zelfs een klein beetje extra opwarming ten opzichte van het pre-industriële niveau vergroot de kans op extremere weersomstandigheden.”
Is het nog haalbaar?
Of het nog mogelijk is om de ambitieuze doelstelling van het Parijse Klimaatakkoord daadwerkelijk te behalen? “Vanuit wetenschappelijk perspectief wordt het steeds lastiger om de wereld onder een langdurige opwarming van 1,5 graden Celsius te houden”, stelt Cannon desgevraagd. “Zelfs bij sterke emissiereducties voorspelde het IPCC in zijn zesde beoordelingsrapport dat we deze drempel waarschijnlijk rond het begin van de jaren 2030 zullen bereiken of overschrijden. Het Parijse Klimaatakkoord benadrukt echter dat we moeten blijven streven naar het beperken van de opwarming tot 1,5 graden Celsius. Dit betekent dat, zelfs als we deze grens tijdelijk overschrijden, intensieve mitigatiemaatregelen ervoor kunnen zorgen dat de temperatuur later in deze eeuw weer daalt. Dit vraagt wel om aanzienlijke en langdurige emissiereducties, naast mogelijke technologieën voor koolstofverwijdering.”
Klimaatmaatregelen
Ondanks de sombere bevindingen is er dus ook hoop. De onderzoekers wijzen er namelijk op dat hoewel de huidige situatie verontrustend is, er nog steeds ruimte is voor verandering. Met snelle en ingrijpende klimaatmaatregelen kunnen we de negatieve effecten op de lange termijn beperken en de doelstellingen van het Parijse Klimaatakkoord alsnog binnen bereik houden. “Om de doelen van het Parijse Klimaatakkoord te bereiken en de opwarming onder de 1,5 graden Celsius te houden, zijn strikte maatregelen absoluut noodzakelijk”, onderstreept Bevacqua. “Daarnaast is het van groot belang om snel in actie te komen om de opwarmingspiek te beperken en ervoor te zorgen dat de temperatuur ruim onder de 2 graden Celsius blijft. Zelfs een kleine stijging van een tiende graad moet worden voorkomen om de gevolgen van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken.”
Volgens de onderzoekers is het daarbij vooral belangrijk dat we alles op alles zetten om onze uitstoot terug te dringen. “Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het essentieel om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk te verlagen om de opwarming te vertragen”, benadrukt Cannon. “Dit houdt in dat we het gebruik van fossiele brandstoffen drastisch moeten verminderen, hernieuwbare energie snel moeten uitbreiden en misschien ook technologieën voor koolstofafvang moeten inzetten.” Al met al onderstrepen de onderzoekers dat het van cruciaal belang is om snel in actie te komen, zodat we mogelijk alsnog de opwarming onder de 1,5 graden Celsius kunnen houden en verdere verstoringen van het klimaat kunnen voorkomen.
