Het verrassende antwoord op de antibioticaresistentie: bacteriën meer ruimte geven.
Elk jaar sterven ongeveer 700.000 mensen door toedoen van infecties die niet meer te behandelen zijn met antibiotica. De bacteriën die deze infecties veroorzaken, zijn gaandeweg resistent geworden, wat betekent dat ze niet langer doodgaan als ze worden blootgesteld aan een antibioticum. Deze onoverwinnelijke bacteriën vind je wereldwijd en ze winnen terrein: naar verwachting zijn ze als het zo doorgaat tegen 2050 verantwoordelijk voor zo’n 10 miljoen doden per jaar.
Uitstel van executie
Dat doemscenario willen onderzoekers natuurlijk voorkomen. En dus zoeken ze hard naar een oplossing voor het probleem dat antibioticaresistentie heet. In veel gevallen richt die zoektocht zich op de ontdekking van nieuwe antibiotica. Maar die zoektocht verloopt moeizaam. Bovendien lijkt het een kwestie van tijd voor bacteriën zich aan eventuele nieuwe antibiotica hebben aangepast. Uitstel van executie dus. Genoeg reden om het over een andere boeg te gooien, vindt microbioloog Remco Kort, auteur van het onlangs verschenen boek ‘De microbemens‘. “De resistentieproblemen worden alleen maar groter door onze eenzijdige aanpak. We moeten wat meer lef tonen, de gebaande paden verlaten en andere oplossingen vinden door naar de natuur te kijken,” zo vertelt hij aan Scientias.nl.
Haat en liefde
Microben: wij mensen hebben er een haat-liefdeverhouding mee. We kunnen niet zonder, maar willen er tegelijkertijd eigenlijk niets van weten. Het is volgens Kort allemaal te herleiden naar de gloriedagen van Louis Pasteur en met name Robert Koch, de voorvaderen van de bacteriologie, die voor het eerst de technieken ontwikkelden om bacteriën te kweken. “De gevolgen van die bacteriën zijn meteen zichtbaar,” vertelt Kort. “De bacteriën veroorzaken een infectie en dat leidt tot allerlei symptomen: dat is een heel helder verhaal.” En dus ook een verhaal dat mensen gemakkelijk omarmen. Maar het is niet het hele verhaal. Want naast de ziekteverwekkende bacteriën zijn er ook nog de – veel talrijkere – ‘goede’ bacteriën die in, op en rondom ons leven en van groot belang zijn voor onze gezondheid. “We zijn ermee ge-co-evolueerd,” stelt Kort. “Sterker nog: wij zijn een succesvol product van de evolutie geworden door een samenwerking met microben. Wij geven ze te eten en zij beschermen ons.”
Angst
Het is een succesvolle symbiose. Maar toch kunnen wij mensen het idee van die paar ziekteverwekkende bacteriën maar moeilijk loslaten. “We laten ons leiden door angst,” stelt Kort. En dus staat er antibacteriële zeep op het aanrecht en desinfecterend schoonmaakmiddel in de trapkast en zijn we maar wat blij als de huisarts ons na een weekje kwakkelen een antibioticum voorschrijft. Want bacteriën: daar willen we liever niet aan worden blootgesteld. Maar met die agressieve bejegening zorgen we er niet alleen voor dat de ‘slechte’ bacteriën het loodje leggen: de ‘goede’ exemplaren vallen net zo snel om. En dat is een probleem. Niet alleen omdat die goede bacteriën van belang zijn voor onze gezondheid op lange termijn (zie kader). Maar ook omdat die goede bacteriën ons kunnen helpen om de ‘slechte’ bacteriën – zonder tussenkomst van antibiotica – te bestrijden.
Concurrentie
De goede bacteriën zouden ons met name in ziekenhuizen – waar naar verhouding veel resistente bacteriën rondhangen – een grote dienst kunnen bewijzen, aldus Kort. “Nu wordt er met hygiëne-maatregelen in ziekenhuizen eenzijdig ingezet op het verdelgen van bacteriën.” Het resultaat: je verkrijgt ruimtes die vrijwel bacterie-vrij zijn. De droom van elke ziekenhuisdirecteur, maar in werkelijkheid een nachtmerrie. “Want wat is in een ruimte zonder bacteriën de enige bron van bacteriën? Andere patiënten.” Die daar niet voor niks liggen en dus waarschijnlijk ziekteverwekkers onder de leden hebben. En dankzij de schoonmaakploeg die alle bacteriën – op de exemplaren die in en op patiënten leven na – heeft uitgeroeid, hebben die ziekteverwekkers vrij spel en is de kans op een infectie groter. “Je kunt veel beter ook onschadelijke bacteriën uit de omgeving in ziekenhuizen toelaten, zodat zij als concurrentie kunnen dienen voor de ziekteverwekkers.”
Het ideale ziekenhuis
En daarmee zijn we dan buiten de gebaande paden beland. En wat vinden we daar? Een compleet ander hygiëneprotocol voor ziekenhuizen. “In mijn ideale ziekenhuis barst het van de bacteriën,” zo schrijft Kort. “Om de hoek bij de receptie staan drie grote fermentoren opgesteld waar melkzuurbacteriën gekweekt worden voor gezonde, bacterierijke voeding voor de patiënten, zoals yoghurt, kefir en komboecha. Overal in de gangen van het ziekenhuis ruikt het niet langer naar desinfectiemiddelen, maar naar boslucht, gegenereerd door bosbacteriën, oftewel streptomyceten, die in kleine vaatjes aan de muur gekweekt worden. De vloer wordt gereinigd met schoonmaakmiddelen die sporen van de grondbacterie Bacillus subtilis bevatten. Overal zijn vernevelaars met bacteriële suspensies geplaatst. In de zalen waar patiënten zich herstellen, staan de hele dag door alle ramen open om bacteriën uit de omgeving binnen te laten.”
Hygiëne
Het is een bijzonder toekomstbeeld, waar Kort wel enkele voetnoten bij wil plaatsen. Allereerst benadrukt hij dat hij er zeker niet voor pleit om het nieuwe protocol nu al uit te rollen: dat moet eerst onderzocht worden. Zo moet er bijvoorbeeld gekeken worden in welke ruimtes we het beste onschadelijke bacteriën kunnen toevoegen, “want het is duidelijk dat we geen risico’s kunnen nemen als het om kwetsbare patiënten gaat”. Het goede nieuws is dat alle technieken die nodig zijn om dergelijk onderzoek te verrichten, voorhanden zijn. Daarnaast onderstreept Kort nog eens dat hij zeker niet tegen hygiëne is. Sterker nog: zijn aanpak zou je hygiënisch kunnen noemen. “Hygiëne betekent letterlijk het voorkomen van ziekteverwekkers en ik wil dat doen door onschadelijke bacteriën toe te voegen. Dat is iets waar onderzoek naar gedaan zou moeten worden, omdat het een belangrijke oplossing zou kunnen zijn waar nu nauwelijks naar gekeken wordt.”
Hoe mooi het in theorie ook is: het vereist wel een cultuuromslag in ziekenhuizen die nu nog gebrand zijn op het verdelgen van alle micro-organismen. Toch denkt Kort dat zijn van bacteriën wemelende ziekenhuis op korte termijn werkelijkheid kan worden. “Het kan vrij snel gaan als er door antibioticaresistentie zoveel doden vallen dat er geen andere optie meer is.”
