Mogelijk kan de inzet van probiotica kolonies voor ziektes behoeden en zo de wereldwijde bijensterfte terugdringen.
Bij probiotica denk je misschien in eerste instantie aan van die drankjes die je darmflora verbeteren. En het is waar, de levende bacteriën waar probiotica uit bestaan hebben een positief effect op de gezondheid. Maar wie denkt dat probiotica alleen voor mensen zijn, heeft het mis. Want onderzoekers zijn er in een nieuwe studie gepubliceerd in het vakblad The ISME Journal achter gekomen dat ze mogelijk ook bijen van de ondergang kunnen redden.
Bijensterfte
Het is goed nieuws. Want wereldwijd zit de honingbij (Apis mellifera) in het nauw. Ook in Nederland hebben we te maken met een immense bijensterfte: meer dan de helft van de wilde bijen in Nederland staat op de rode lijst. Waarom? Er blijkt sprake te zijn van diverse oorzaken die met elkaar samenhangen. Zo is het leefgebied van de bij door intensievere landbouw, bebouwing en infrastructuur drastisch afgenomen. Hierdoor zijn er minder bloemen en plekjes voor de diertjes om te nestelen. Ook de inzet van pesticiden – met name neonicotinoïden – hebben een nadelig effect. Dat komt omdat veelvuldig gebruik van pesticiden ervoor zorgt dat bijen minder bestand zijn tegen schadelijke ziekteverwekkers. Hierdoor worden kolonies geteisterd door verschillende ziektes: over de hele wereld worden bijenpopulaties bedreigd door de verspreiding van virussen en bacteriën die gehele kolonies besmetten.
Amerikaans vuilbroed
Een voorbeeld van zo’n ziekte is Amerikaans vuilbroed. Zoals de naam al doet vermoeden is het een ziekte van het broedsel van bijen. “De ziekte wordt veroorzaakt door Paenibacillus larvae,” legt onderzoeker Brendan Daisley aan Scientias.nl uit. “Deze P. larvae valt het broedsel aan, wat vervolgens funest kan zijn voor de hele kolonie.” Vaak komt geen enkele bij er levend vanaf. “Het mechanisme achter deze ziekte is nog altijd niet goed begrepen en er bestaat dan ook geen geneesmiddel voor,” gaat Daisley verder. “Over het algemeen wordt aangenomen dat de ziekte vooral voorkomt bij bijen met een verzwakt immuunsysteem. Een manier waarop het immuunsysteem van bijen wordt verzwakt, is door blootsteling aan de door mens gemaakte chemicaliën zoals pesticiden en andere milieutoxines.”
Net zoals de meeste andere soorten op onze planeet, worden ook honingbijen beïnvloed door een aantal zeer aangepaste virale en bacteriële ziekteverwekkers. Daarnaast blijken bijen erg vatbaar voor besmettelijke ziekten. En dat heeft een aantal oorzaken. Bijen leven bijvoorbeeld in kolonies en zijn binnen zo’n kolonie allemaal genetisch aan elkaar gerelateerd. Bovendien leven ze samen in een besloten ruimte: de bijenkorf. “Het sociale gedrag en het nauwe contact van de bijen met elkaar – evenals het zoeken naar voedsel en het terugkeren naar een centraal punt – lenen zich bij uitstek voor een verhoogde blootstelling aan ziekteverwekkers en het doorgeven hiervan aan soortgenoten,” stelt Daisley.
Besmette kolonie
De onderzoekers kwamen er in een eerdere studie al achter dat probiotica de giftige effecten van chemische stoffen die in de natuur belanden – zoals zware metalen en pesticiden – zouden kunnen verminderen. “Gezien het feit dat blootstelling aan pesticiden een bekende factor is die een negatieve invloed uitoefent op de gezondheid van bijen, was het testen van deze probiotica een natuurlijke vervolgstap,” legt Daisley uit. Het doel was om te zien welk effect probiotica zou hebben op de bijen. En dus kregen de honingbijen, gemengd door hun voedsel, probiotica toegediend. Tijdens de experimenten ontdekten de onderzoekers dat één van de bijenkorven onverhoopt besmet raakte met Amerikaans vuilbroed. “Het verbaasde me hoe verwoestend deze ziekte voor een bijenkorf is,” zegt Daisley. “Het was met name heel schokkend om te zien hoe snel Amerikaans vuilbroed een volledige kolonie vernietigt.” Normaal gesproken moet in zo’n geval alle kasten worden verbrand om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. Maar opmerkelijk genoeg bleek dat met de bijenkorven van de onderzoekers niet nodig.
Beschermd
De resultaten uit de studie tonen aan dat de bijenkorven die probiotica hadden gekregen in staat waren om de ziekteverwekker met zo’n 99 procent terug te dringen. Ook de overlevingskans van de bijen was aanzienlijk toegenomen. Bovendien waren de bijen beter bestand tegen de bacteriën die Amerikaans vuilbroed veroorzaken. Een geweldige prestatie, zonder negatieve effecten. “De bevindingen zijn inderdaad behoorlijk indrukwekkend,” mailt Daisley. Maar hoe kan het dat probiotica zo doeltreffend zijn? “We denken dat deze methode zo effectief is omdat de probiotica een bacteriedodend effect heeft. In het bijzonder hebben we aangetoond dat sommige probiotische stammen de Paenibacillus larvae kunnen doden. Het exacte mechanisme hierachter moet nog verder worden opgehelderd. We zijn daar op dit moment mee bezig en hopen in de nabije toekomst met antwoorden te komen.”
De bevindingen uit de studie zijn hoopgevend. Want bijen zijn ontzettend belangrijk voor onze planeet. Het Earthwatch Institute verklaarde dit jaar zelfs dat bijen de belangrijkste levende wezens op aarde zijn. En dat heeft voornamelijk te maken met hun belangrijke rol in onze voedselvoorziening en het feit dat het sleutelspelers zijn in het ecosysteem. Zo nemen ze de bestuiving van tal van plantensoorten op zich die voor hun overleving afhankelijk zijn van de bijen. Nu het aantal bijen afneemt, zullen die planten waarschijnlijk ook in het nauw komen, wat ook weer een negatieve invloed heeft op de dieren die deze planten eten, etc. Daarom is een plan de campagne om de overleving van de honingbij te waarborgen geen overbodige luxe. En mogelijk doen probiotica een belangrijke duit in het zakje. “Deze experimenten benadrukken hoe erg honingbijen onze hulp nodig hebben,” zegt Daisley. “Het was echt hartverwarmend om de positieve impact van probiotica op een korf te zien.” Volgens de onderzoeker zou dit weleens kunnen bijdragen aan inspanningen om de wereldwijde bijensterfte te stoppen. “Wij geloven dat probiotica – indien op een voldoende grote schaal geïmplementeerd – een belangrijke speler kan zijn om ziekteverwekkers in een kolonie uit te bannen,” zegt Daisley. “Maar uiteindelijk zal een goed gecoördineerde samenwerking tussen wetenschappers, imkers en besluitvormers op mondiaal niveau voorop moeten staan om de bijen van de ondergang te redden.”
