Honden zien het verschil tussen opzettelijk en per ongeluk

Het betekent dat die trouwe viervoeters ook prima in staat zijn om menselijke bedoelingen te begrijpen.

Honden hebben een scala aan vaardigheden ontwikkeld om samen met mensen te kunnen leven. Eén daarvan is het vermogen om menselijke acties te begrijpen. Als je bijvoorbeeld ‘zit’ of ‘af’ zegt, zullen veel honden naar je luisteren. In een nieuwe studie gingen onderzoekers een stap verder. Want snappen honden eigenlijk ook menselijke bedoelingen?

Theory of Mind
Dit vermogen, om de bedoelingen van een ander te herkennen – of er op z’n minst een voorstelling van te kunnen maken -, is een basiscomponent van de zogenoemde Theory of Mind. Dit is een populaire term binnen de psychologie en beschrijft hoe goed iemand in staat is tot empathie en tot begrip van het perspectief van een ander. Lang werd de Theory of Mind beschouwd als iets uniek menselijks. Maar in een nieuwe studie stellen de onderzoekers dit ter discussie. “Iedereen die met honden omgaat, kent het gevoel dat honden ons lijken te begrijpen,” zegt onderzoeker Britta Schünemann in gesprek met Scientias.nl. En dus vroeg ze zich iets interessants af: zijn honden in staat om het verschil te zien tussen iets dat opzettelijk, of per ongeluk gebeurt?

Experiment
Om die prangende vraag te beantwoorden, voerde het Duitse onderzoeksteam een leuk experiment uit: de onderzoekers bestudeerden hoe honden reageerden wanneer hen zowel opzettelijk als per ongeluk iets lekkers werd onthouden. Dit experiment werd uitgevoerd met 51 honden die elk onder drie omstandigheden werden getest (zie kader).

Zo zag het experiment eruit
De hond werd gescheiden van een mens door middel van een transparant scherm. De basissituatie was dat de onderzoeker de hond kleine hondenbrokjes door een opening in het scherm voerde. Maar dan gebeuren er verschillende dingen. In scenario 1 – de onwillige toestand – trekt de onderzoeker plotseling de beloning terug en plaatst deze voor zichzelf. In het tweede scenario – de onhandige toestand – brengt de onderzoeker het hondenbrokje naar de opening in het scherm en ‘probeert’ het erdoor heen te drukken, maar laat het dan ‘per ongeluk’ vallen. Tijdens scenario 3 – de geblokkeerde toestand – probeert de onderzoeker de hond opnieuw een hondenbrokje te geven, maar lukt het niet omdat de opening in het scherm door iets wordt geblokkeerd. Onder alle omstandigheden blijft het lekkers aan de kant van de onderzoeker.
Opzet van het experiment. Afbeelding: Josepha Erlacher

Als honden inderdaad menselijke bedoelingen begrijpen, zou je verwachten dat ze anders op de ‘onwillige’ toestand reageren, dan op de andere twee ‘onbekwame’ toestanden. En dat is dan ook precies wat de onderzoekers ontdekten.

Reactietijd
De onderzoekers letten met name op de reactietijd van de honden. De voorspelling was dat als honden in staat zijn om menselijke bedoelingen te begrijpen, ze langer zouden aarzelen in het geval van de onwillige toestand (waarin ze de beloning niet krijgen), dan in de andere twee onbekwame gevallen (waarin de beloning wel voor hen bedoeld is). En de resultaten zijn opvallend. Niet alleen aarzelden de honden inderdaad langer tijdens de onwillige toestand, ze waren ook eerder geneigd om te gaan zitten of liggen; iets dat als sussend gedrag wordt gezien. Tevens stopten ze met kwispelen. “We verbaasden ons echt over de reactie van sommige honden,” vertelt Schünemann. “Verscheidende honden gingen gelijk zitten, alsof ze zich er maar meteen bij neerlegden dat ze die lekkere hondenbrokjes nooit zouden krijgen.”

Honden zien het verschil
De studie toont aan dat honden zich inderdaad anders gedragen, afhankelijk van of de acties van de onderzoeker opzettelijk of per ongeluk waren. Dit toont volgens het team dan ook aan dat honden het onderscheid ertussen kunnen maken. “Dat honden dat kunnen is heel interessant,” onderstreept Schünemann. “Ten eerst omdat het laat zien dat de zeer indrukwekkende sociaal-cognitieve capaciteiten van mensen tot op zekere hoogte niet uniek zijn. Maar het ontkracht ook de lang bestaande aanname dat honden menselijke bedoelingen niet zouden begrijpen. Het lijkt erop dat ze een inherent begrip hebben van wanneer mensen met een reden handelen. We zouden ons er dus meer van bewust moeten zijn dat honden zich op hun beurt bewust zijn van onze intenties.”

Rassen
Daarbij maakt het ras trouwens niet zoveel uit. “Aan onze studie namen honden van zeer verschillende rassen deel,” vertelt Schünemann. “Er waren zowel border collies als mopshonden. Bovendien hadden geen van allen een specifieke training gekregen. Dit suggereert absoluut dat alle honden in staat zijn om het verschil tussen opzettelijk en per ongeluk te herkennen. Dit is overigens hoe we vaker onderzoek uitvoeren. We testen zoveel mogelijk honden. In een later stadium kunnen we dan testen op rasverschillen. Maar meestal vinden we geen sterke verschillen tussen rassen in cognitieve taken.”

Nogmaals over de Theory of Mind
De bevindingen uit de studie duiden erop dat honden dus best weleens zo slim kunnen zijn als we soms denken dat ze zijn. Bovendien suggereren de onderzoekers dat honden over tenminste één aspect van Theory of Mind beschikken: het vermogen om intenties te herkennen. “Een soortgelijk vermogen is ook al eerder gevonden bij baby’s, chimpansees, apen en papegaaien,” zegt Schünemann. “Dus op het gebied van het herkennen van intenties, delen honden dit cognitieve vermogen met deze soorten.” Dit betekent dus dat sommige competenties die deel uitmaken van de Theory of Mind, eigenlijk helemaal niet zo uniek menselijk zijn. “Dit is opmerkelijk, omdat Theory of Mind vaak beschouwd wordt als iets wat de mens speciaal maakt,” zegt Schünemann.

Al met al tonen de bevindingen aan dat honden mogelijk meer uitgesproken sociaal-cognitieve capaciteiten hebben dan eerder werd aangenomen. Dergelijke capaciteiten komen overigens ook goed van pas. “We delen een lange gemeenschappelijke geschiedenis met honden,” vertelt Schünemann. “En in staat zijn om menselijke intenties te begrijpen, is dan heel nuttig. Op die manier begrijpen honden wat mensen van hen verwachten en wat ze bijvoorbeeld wel of juist niet moeten doen. Hierdoor kunnen honden niet alleen een belangrijke rol vervullen tijdens het jagen, hoeden en beschermen, maar zijn ze ook in staat om mensen meer op hun gemak te laten voelen als ze in de buurt zijn.”

Bronmateriaal

"Dogs tell the difference between intentional and unintentional action" - Max Planck Institute for the Science of Human History

Interview met Britta Schünemann

Afbeelding bovenaan dit artikel: Helena Lopes via Pexels

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd