Hoe social distancing ook in het door nazi’s opgerichte getto van Warschau het verschil maakte

Gedragsveranderingen – zoals social distancing – hielpen tyfus eigenhandig en totaal onverwachts het getto uit.

Het is 1941 wanneer nazi-troepen in Polen meer dan 450.000 gevangenen in een klein gebied van slechts 3,4 km2 opsluiten. Het komt bekend te staan als het getto van Warschau; het grootste Joodse getto opgericht door nazi-Duitsland tijdens de Holocaust in de Tweede Wereldoorlog. De omstandigheden waren er erbarmelijk en de besmettelijke ziekte Tyfus verspreidde zich in rap tempo onder de gevangenen. Totdat de epidemie plotsklaps een halt werd toegeroepen.

Tyfus
Het getto van Warschau moet een verschrikkelijke ervaring zijn geweest. Veel mensen werden ziek en bezweken aan de gevolgen. “Door slechte omstandigheden, hongersnood en een bevolkingsdichtheid die vijf tot tien keer hoger was dan in welke stad ter wereld dan ook, bood het getto van Warschau de perfecte broedplaats voor bacteriën,” vertelt onderzoeker Lewi Stone. “Tyfus verspreidde zich als een lopend vuurtje onder de Joodse bevolking. En de nazi’s wisten natuurlijk heel goed dat dit zou gebeuren.” Maar liefst 120.000 getto-gevangen raakten besmet, waarvan er zeker 30.000 aan de ziekte stierven. Nog veel meer overleden aan honger, of aan een combinatie van beide. “Dit is een historisch gedocumenteerd voorbeeld van een ziekte die wordt gebruikt als oorlogswapen en als voorwendsel voor genocide,” onderstreept Stone.

Meer over tyfus
Tyfus is een besmettelijke ziekte die door bacteriën uit het geslacht Rickettsia wordt veroorzaakt en door luizen wordt verspreid. De symptomen zijn hoge koorts, rillingen, spierpijn, hoofdpijn, huiduitslag (roze vlekken), misselijkheid en overgeven. Tyfus had lange tijd een pandemische status in Europa. Hoewel de ziekte minder besmettelijk is dan COVID-19, is deze wel veel dodelijker.

Ommezwaai
Maar toen gebeurde er iets merkwaardigs. “Toen in oktober 1941 een strenge winter zijn intrede deed en de tyfus-cijfers naar verwachting omhoog zouden schieten, dook de epidemische curve ineens geheel onverwachts omlaag,” zegt Stone. “Dit was destijds onverklaarbaar en velen dachten dat het een wonder was.” In plaats van dat veel meer mensen ziek werden, kelderde het aantal besmettingen ineens rap. Maar… hoe?

Het aantal tyfusbesmettingen dalen in de winter plotseling, terwijl deze naar verwachting juist hadden moeten stijgen. Afbeelding: RMIT University

De enige verklaring, volgens onderzoek dat in het tijdschrift Science Advances is gepubliceerd, is dat de gevangenen de ziekte zelf onder controle kregen. En wel door betere hygiëne, afstand te bewaren en zelfisolatie. Stone spendeerde heel wat uren in bibliotheken over de hele wereld op zoek naar zeldzame documenten of publicaties die belangrijke details onthullen over de onverwachtse en mysterieuze ommezwaai in het aantal zieken en de toegepaste interventies die hiertoe hebben geleid. En volgens hem is er maar één aannemelijke verklaring. Toen duizenden gevangen naar het getto werden gebracht, bevonden zich onder hen ook honderden dokters, verplegers en andere medische experts. Zij wezen de rest op belangrijke gedragsveranderingen, waardoor er effectief korte metten werd gemaakt met tyfus. “Er is geen andere manier om de gebeurtenis uit te leggen,” zegt Stone. “Het lijkt erop dat de langdurige, vastberaden inspanningen van gettodokters hun vruchten hebben afgeworpen.”

Corona
De destijds genomen maatregelen komen je hoogstwaarschijnlijk heel bekend voor. Want ook nu tijdens de huidige pandemie wordt ons op het hart gedrukt goed de handen te wassen, afstand te bewaren en bij ziekteverschijnselen in zelfisolatie te gaan. De bevindingen onderstrepen dan ook het cruciale belang van samenwerking en social distancing bij het bestrijden van epidemieën en pandemieën zoals COVID-19. Want als we iets van de omstandigheden in het getto kunnen leren, dan is het wel dat de destijdse gedragsveranderingen succes hadden. “Zoals mensen in het getto van Warschau hebben aangetoond, kunnen de acties van individuen – zoals goede hygiëne, social distancing en zelfisolatie bij ziekte – een enorm verschil maken binnen een gemeenschap om besmetting te voorkomen,” zegt onderzoeker Yael Artzy-Randrup. Hoewel de twee ziektes zich op verschillende manieren verspreiden en gedragen, benadrukt het team dat er ook parallellen zijn. “Er zijn ongetwijfeld onschatbare lessen die we uit het verleden kunnen leren,” aldus Holocaust-historicus Stephan Lenstaedt.

De resultaten uit de studie benadrukken nogmaals dat we ons maar beter aan de richtlijnen kunnen houden en gewend moeten raken aan de 1,5 meter-maatschappij. Want zolang er nog geen vaccin is zullen we afstand van elkaar moeten houden om de verspreiding van het coronavirus zoveel mogelijk te beperken. Mogelijk is de huidige 1,5 meter-maatschappij zelfs tot 2022 noodzakelijk. “Vandaag de dag moet de samenleving meer dan ooit begrijpen hoe schade veroorzaakt door een minuscuul virus of bacterie totale chaos kan veroorzaken,” zegt Stone. “Maar samenwerking en inactieve inspanningen van gemeenschappen kunnen epidemieën en pandemieën verslaan.” De studie had dan ook niet op een beter moment kunnen komen. “Deze studie laat met behulp van kwantitatieve en kwalitatieve methoden verborgen historische processen op het snijvlak van infectieziekten en de samenleving zien die direct relevant zijn voor de huidige coronacrisis,” besluit Stone.

Bronmateriaal

"New study explains ‘miracle’ of how the Warsaw Ghetto beat Typhus" - RMIT University

Afbeelding bovenaan dit artikel: Montclair State University Permanent Collection, MSU 2011.003.002

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd