Winnaars blijven winnen en verliezers lopen meer kans om opnieuw het onderspit te delven. Dat geldt voor zowel mensen als dieren. Het kan grote gevolgen hebben voor toekomstig gedrag en zelfs de gezondheid van individuen.
Niet voor niets spreken Amerikanen van een winning mood. Je hebt het ongetwijfeld zelf ook al eens ervaren: je wint een tenniswedstrijd, een spelletje 30 seconds of een potje schaken en daarna ben je on a roll. De euforie geeft je vleugels en je blijft maar winnen. Dat is geen toeval en het komt ook in het dierenrijk voor. Dieren die een gevecht winnen, winnen vaak ook de volgende vechtpartij. En andersom geldt dat de verliezers ook de daaropvolgende strijd verliezen.
Stekelbaarsjes, chimpansees en fruitvliegjes
Dit principe is onder meer aangetoond bij stekelbaarsjes. In experimenten won 65 procent van de winnende vissen ook de tweede wedstrijd en álle verliezende vissen verloren ook de tweede partij. Gelijkaardige bevindingen zijn aangetoond bij chimpansees en fruitvliegjes, en bij mensen dus. Dit heeft invloed op de sociale rang van individuen. Je kunt je wel voorstellen dat winnaars stijgen in sociale rang en verliezers dalen. Dat heeft weer impact op hun cognitie en gedrag. Winnaars nemen bijvoorbeeld een veel assertievere houding aan, terwijl verliezers nederiger worden. Bij dieren is het vooral fysieke kracht die bepaalt welke plek iemand inneemt op de sociale ladder. Bij mensen spelen hele andere factoren een rol. Denk aan uiterlijk, sociale vaardigheden en competenties op bepaalde relevante gebieden, zoals werk of hobby’s.
Winnen op het werk, verliezen op het voetbalveld
De effecten zijn bij mensen dus complexer. “Dieren en mensen onderscheiden zich vooral van elkaar door de complexiteit van hun sociale organisatie. Bij dieren vinden overwinningen en verliezen voornamelijk plaats in de context van fysieke gevechten (hoewel er uitzonderingen zijn). Mensen leven echter vaak in samenlevingen met veel lagen van sociale organisatie, zoals personen die op het werk met collega’s omgaan en ook deel uitmaken van een sportteam. Voor mensen kunnen overwinningen en verliezen in verschillende contexten plaatsvinden. Je kunt bijvoorbeeld gepromoveerd worden op je werk, maar je voetbalwedstrijd of tennismatch verliezen. Deze complexiteit maakt het veel moeilijker om de vraag te beantwoorden hoe overwinningen en verliezen mensen beïnvloeden”, legt onderzoeker Noah Smith uit aan Scientias.nl.
Willekeurige winnaars
Recente studies hebben winnaars- en verliezerseffecten bij mensen onderzocht die in sportwedstrijden concurreren. Smith en zijn collega Reuven Dukas van de Canadese McMaster University testten deze effecten nu met een schietspelletje en een taalopdracht. Ze wezen willekeurig winnaars en verliezers aan bij de videogames. En die winnaars presteerden aanzienlijk beter in de tweede fase van de opdracht dan de verliezers. Hetzelfde gold voor de leesopdracht. Degenen die te horen kregen dat ze dat beter hadden gedaan dan anderen haalden hogere scores in de tweede fase dan de deelnemers die volgens de onderzoekers slechter presteerden.
De wetenschappers stellen dat “dit experimentele protocol, waarbij deelnemers willekeurig werden aangewezen als winnaars of verliezers, cruciaal is voor het uitsluiten van de selectiebias, waarbij betere performers simpelweg winnen van zwakkere tegenstanders in volgende wedstrijden.” Met andere woorden: als je beter bent in iets dan iemand anders is het natuurlijk logisch dat je een volgende keer opnieuw wint. Om dat effect uit te sluiten, is het belangrijk om winnaars en verliezers willekeurig aan te wijzen.
Meer agressie en assertiviteit
Smith heeft wel een verklaring voor het winnaarseffect. “We denken dat winnaars de neiging hebben om opnieuw te winnen, omdat de ervaring van winnen een ‘optimaal’ fenotype kan activeren, dat tot meer agressie en assertiviteit leidt. We noemen dit fenotype ‘optimaal’, omdat we denken dat het evolutionaire voordelen biedt aan de winnaar. Over het algemeen zijn winnaars fysiek sterker of beter in vechten, dus een winnaar die agressiever of assertiever wordt, kan nog meer succes hebben in gevechten, wat zijn toegang tot middelen en partners kan vergroten.”
Smith vermoedde vooraf dat dit effect vooral bij mannen zou spelen. Die moeten immers het hardst concurreren om een partner. “Op basis van eerdere literatuur voorspelden we dat vrouwelijke prestaties niet zouden worden beïnvloed door winst of verlies en mannelijke prestaties wel. We waren verrast dat daar helemaal geen verschil tussen was. Het benadrukt hoe belangrijk het is om nooit groepen uit te sluiten van je analyse, omdat je een vermoeden hebt over een resultaat.”
