Echt lekker wil het voorjaar maar niet worden. Het blijft koud, nat en bewolkt. Zijn we het niet meer gewend of is het écht een slechte lente? “Het verbaasde mij ook dat het niet kouder was dan normaal.”
Dat zegt klimaatexpert Peter Siegmund van het KNMI in gesprek met Scientias.nl. Hij pakte de cijfers erbij en wat blijkt: het is eigenlijk tot nu toe een redelijk gemiddeld voorjaar. Maart was zelfs nog een 0,5 graad warmer dan het huidige gemiddelde voor 1991 tot 2020 en april was weliswaar 1,1 graad kouder, maar niet als je die maand vergelijkt met begin vorige eeuw. Dan was maart ruim 2 graden en april nog altijd 1 graad warmer dan gemiddeld. Met andere woorden: in een wereld zonder klimaatverandering zou het tot nu toe een warm voorjaar zijn.
Het nieuwe klimaatnormaal
Maar in die wereld leven we helaas niet. Het KNMI berekent daarom iedere tien jaar een nieuw klimaatnormaal. Dat is het gemiddelde weer op basis van de meetmethode van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). En dat langjarig gemiddelde verschuift snel. Op dit moment vergelijken we het weer met het gemiddelde van 1991 tot 2020: is het warmer, kouder of juist natter dan normaal voor de tijd van het jaar? Dit gemiddelde over de laatste dertig jaar is heel anders dan dat van begin vorige eeuw. Het is nu ruim 2 graden warmer dan toen.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat we nooit meer een koud, nat voorjaar zullen hebben. Dat hebben de afgelopen maanden wel bewezen, al vielen die dus wel mee. “Ik dacht ook: waar blijft de lente?” zegt Siegmund. “Het verbaasde mij dat het niet kouder was dan normaal. Het was zelfs warmer dan wat vroeger normaal was. Zelfs die koude april was niet eens zo koud.”
Slechte zomer?
Maar toch: erg warm was het ook niet. Betekent dat dan ook dat we moeten vrezen voor een slechte zomer? Nee, eigenlijk niet. “Een koud, nat voorjaar heeft nauwelijks invloed op het weer in de zomer. We hebben nu een natte bodem dus dat is een goede start: het zal niet snel extreem droog worden. Ook geldt een klein beetje dat de extra verdamping de temperatuur ietwat dempt.” Maar in zoverre er iets over valt te zeggen, wordt het eerder een warme zomer. “Volgens onze berekeningen is de kans groot dat de zomer in Europa 1 tot 2 graden warmer wordt dan normaal. En Nederland heeft 80 procent kans dat deze zomer tot de warmste helft van de zomers gaat behoren vergeleken met die tussen 1993 en 2016.” Goed nieuws dus voor de liefhebbers van mooi weer.
Geen trendbreuk
Het frisse voorjaar is ook beslist geen trendbreuk als je kijkt naar klimaatverandering. “Voor het hele jaar verwachten we hoge temperaturen. De eerste drie maanden passen daar gewoon in. Klimaatverandering uit zich ook op veel langere tijdschalen. Het is een trend over lange periodes”, verklaart de meteoroloog. “In Nederland is bijvoorbeeld gigantisch veel meer zon de laatste jaren, meer ook dan klimaatmodellen aangeven. Dat kan een fout in het model zijn, maar er kan ook een correctie komen, dat we juist een aantal jaren minder zon krijgen.” Dan nog zegt dat niets over het mee- of tegenvallen van de klimaatopwarming. “Nederland is veel sneller opgewarmd dan de rest van de wereld. Dat kun je niet eeuwig volhouden. Op een gegeven moment zal dat minder worden.”
Wat gebeurt er allemaal met het klimaat?
In het algemeen is het zo dat in Nederland de winters natter en warmer worden en de zomers droger en warmer. En wereldwijd valt er veel meer neerslag. Dat komt doordat hogere temperaturen voor meer verdamping zorgen. Dat vocht komt weer naar beneden als regen. Warme lucht leidt simpelweg tot meer neerslag. “En als het regent, regent het veel harder. In kortere tijd komt er meer water naar beneden”, legt Siegmund uit. 1 graad opwarming leidt tot 7 procent meer vocht, waardoor extreme neerslag dus vaker voorkomt. Maar dat gebeurt niet overal. “De verdamping is daarvoor niet groot genoeg dus het contrast tussen gebieden wordt groter. Waar het nat is, wordt het nog natter en waar het droog is, wordt het nog droger.
Sahara in Europa
Een tweede effect is dat de Sahara als het ware opschuift. Dat behoeft enige uitleg: “De lucht stijgt op in de tropen om weer te zakken in de subtropen. Maar die dalende beweging schuift op richting de Noordpool en bereikt nu Zuid-Europa. Daar krijgen we dus meer luchtcirculatie die altijd typisch was voor Noord-Afrika. Het wordt daardoor in Zuid-Europa nog heter en droger in de zomer.” In Nederland merken we dat ook een beetje: onze heetste dagen worden nog heter door de warme lucht uit het zuiden. Ook hebben we meer zonuren en minder neerslag in het voorjaar en in de zomer.
Maar het klimaateffect is nog groter in de winter. Dan warmt Noord-Europa juist het hardste op, al valt er dan ook meer neerslag en zijn er niet meer zonuren dan vroeger. “In de afgelopen winter hadden we geen enkele ijsdag, dus een dag waarop het onder nul blijft. Normaal hebben we een stuk of zes van zulke dagen”, aldus Siegmund. “Voor mij sprong het warme nieuwjaar er echt uit. Het was de warmste nieuwjaarsdag ooit gemeten.”
Het blijft lang hangen
Ook afgelopen zomer werden er records verbroken. Toen viel niet alleen de hoge temperatuur op, maar ook de lange duur van de warme periodes. Dat kwam doordat een hogedrukgebied bijzonder lang bleef hangen. Ook dat is een gevolg van klimaatverandering. “Er is een grotere kans op een hogedrukgebied in de zomer en het najaar en zo’n gebied blijft ook langer hangen. Dat heeft te maken met de dubbele straalstroom. Meestal is er alleen een sterke westenwind rond 40 graden noorderbreedte. Maar steeds vaker is er ook een tweede straalstroom rond 70 graden noorderbreedte. Wij zitten daar tussenin en krijgen daardoor vaker te maken met een hogedrukgebied.”
Dat komt waarschijnlijk ook door klimaatverandering, omdat het temperatuurverschil tussen de noordpool en de regio daaronder groter wordt. “Het smelten van ijs zorgt ervoor dat de temperatuur in de zomer op de pool niet omhooggaat. De energie van de zon gaat naar het smelten van ijs en niet naar de opwarming.” Terwijl het in het gebied daaronder wel warmer wordt.
Hoorn van Afrika
Die opwarming is ook voor Siegmund een grote zorg. “Voor Nederland ben ik niet zozeer bezorgd over de temperatuur, maar veel meer over de zeespiegelstijging na 2100. De zee komt dan meters omhoog.” Ook de hitte in Zuid-Europa is zorgwekkend. Daar is het ongekend droog, waardoor er in Spanje bijvoorbeeld nu al watertekorten zijn. Maar op dit moment is wereldwijd de situatie in Afrika het meest precair. “Door de droogte in de Hoorn van Afrika sterven mensen van de honger, zonder klimaatverandering was die droogte niet zo extreem geweest als nu.”
Tijd dus om als de wiedeweerga de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en zo de klimaatverandering een halt toe te roepen.
