Het klinkt een beetje wazig, maar het is toch echt waar: je kunt de stilte horen. Sterker nog, ‘het niets’ gooit onze tijdsbeleving op dezelfde manier in de war als geluid dat kan doen.
Stilte is in feite niets anders dan de afwezigheid van geluid. Maar de vraag of wij mensen meer kunnen horen dan alleen geluid, is iets waar filosofen al eeuwenlang over discussiëren. “Normaal gesproken gaan we ervan uit dat ons gehoor alleen geluiden oppikt. Maar reageren onze oren of in ieder geval de auditieve hersengebieden ook op het ontbreken van geluid?” vroeg psycholoog en filosoof Rui Zhe Goh zich af. “We zijn dit gaan onderzoeken. Onze bevindingen wijzen erop dat ook stilte iets is dat we kunnen horen.”
Stilte lijkt op rumoer
De onderzoekers pasten een aantal bekende auditieve illusies aan, zodat de nadruk niet op het geluid, maar op het ontbreken van geluid kwam te liggen. Zo bestaat er een illusie waarbij een bepaald geluid de luisteraar het gevoel geeft dat er meer tijd is verstreken dan in werkelijkheid is gebeurd. In de nieuwe versie van deze illusie is het juist een periode van stilte die deze verstoring van de interne klok oproept. Doordat deze ‘stilte-illusies’ tot dezelfde psychologische uitkomsten leiden als hun rumoerige tegenhangers, komen de onderzoekers tot de conclusie dat mensen stilte net zo goed kunnen horen als geluid.
Het ontbreken van geluid waarnemen
“Filosofen hebben lang gedebatteerd over de vraag of stilte iets is dat we letterlijk kunnen waarnemen, maar hier is nooit wetenschappelijk onderzoek naar gedaan”, zegt hersenwetenschapper Chaz Firestone. “Wij zijn gaan kijken naar de manier waarop onze hersenen omgaan met momenten van stilte. Als het lukt om dezelfde illusies op te roepen met stiltemomenten als met geluid, dan kunnen we niet om het feit heen dat de mens het ontbreken van geluid ook kan horen.”
Stilte-illusie
Net zoals een optische illusie ons brein misleidt, zo neemt een auditieve illusie een loopje met onze tijdsperceptie. Een voorbeeld hiervan is de ‘one is more-illusie’, waarbij tijdens het beluisteren van een lange toon gevoelsmatig meer tijd voorbijgaat dan bij twee kortere tonen, ook al zijn beide geluidsfragmenten in werkelijkheid even lang.
Het team testte duizend proefpersonen met de omgekeerde illusies, waarbij de geluidstonen waren vervangen door even lange stiltes. De nieuwe ‘one silence is more-illusie’ had exact dezelfde resultaten als zijn originele tegenhanger. Ook een aantal alternatieve stilte-illusies lieten dezelfde uitkomsten zien als hun bijbehorende geluidsillusies. Zo luisterden de deelnemers naar restaurant-, markt- en treinstationgeluiden, die een of twee keer abrupt verstomden, om even later weer verder te gaan.
Perceptie van ‘het niets’
“Er is in ieder geval één ding dat we kunnen horen dat geen geluid is, en dat is de stilte die ontstaat wanneer al het geluid verdwijnt”, aldus onderzoeker Ian Phillips. “De auditieve illusies en daaruit voortvloeiende effecten leken alleen bij het verwerken van geluiden plaats te vinden, maar hetzelfde gebeurt bij stiltes. We kunnen niet anders dan accepteren dat we ook de afwezigheid van geluid horen.”
Uit eerder onderzoek bleek al dat de meeste mensen een fragment waarin één lang geluid langskomt als langer ervaren dan een clip waarin twee kortere geluiden te horen zijn met een stilte ertussenin. In werkelijkheid waren beide fragmenten precies even lang. Nu blijkt dat eenzelfde effect ontstaat, wanneer proefpersonen de lengte van audiofragmenten met perioden van stilte moeten inschatten. Een clip die één lange stilte bevat, wordt gemiddeld als langer ervaren dan een geluidsfragment met twee kortere stiltes erin.
De onderzoekers schrijven dat zij een fundamenteel nieuwe manier hebben gevonden om de perceptie van ‘het niets’ te onderzoeken. Ze zijn dan ook van plan om verder in dit onderwerp te duiken. De volgende vraag is of we ook stiltes kunnen opmerken die niet voorafgaan door geluid. Ook willen ze de menselijke reactie op ‘visuele verdwijningen’ en andere voorbeelden van het ontbreken van zintuiglijke waarnemingen gaan onderzoeken.
Kijk en luister hier naar The Sound of Silence om zelf de auditieve illusie te ervaren.
