Waarom werkt de ene persoon graag samen en kiest de ander steeds voor eigen gewin? Onderzoekers ontdekten dat niet alleen je karakter en opvoeding daarbij een rol spelen, maar ook waar je aandacht naartoe gaat. Het blijkt mogelijk om iemands keuze te beïnvloeden door op een slimme manier informatie te tonen op een scherm. De proefpersonen werden zo ongemerkt tot samenwerking aangespoord.
Samenwerken houdt in dat je iets doet voor de groep, zelfs als dat jou zelf iets kost. Dit gedrag is belangrijk om grote problemen zoals klimaatverandering of de verspreiding van ziektes aan te pakken. Maar hoe krijg je mensen zover dat ze samen willen werken en niet alleen maar aan zichzelf denken? Wetenschappers van de universiteiten van Birmingham en Zürich presenteren een simpele methode om tot het gewenste coöperatieve gedrag te komen door de aandacht van proefpersonen te sturen.
Gedrag sturen
Hoofdonderzoeker Arkady Konovalov vertelt: “We ontdekten dat we mensen iets meer konden laten samenwerken door bepaalde informatie op plekken te plaatsen waarvan we wisten dat hun blik daarheen ging. Het was een experiment in het lab, maar het geeft ons waardevolle inzichten over menselijk gedrag. Op deze manier kunnen we zelf de samenwerking tussen mensen vergroten.”
De onderzoekers pakten het oude prisoner’s dilemma er weer eens bij. In dit spel moeten deelnemers steeds een keuze maken: gaan ze voor eigen gewin en laten ze hun medespeler stikken? Of kiezen ze samen met hun partner voor een hogere, gedeelde beloning? Aan het experiment deden 88 mensen mee tussen de 18 en 35 jaar oud. De keuzes en beloningen verschenen op een computerscherm en ondertussen liep een camera mee om hun oogbewegingen op te meten.
Oogbewegingen
Wat bleek? Als mensen naar de beloning van hun partner keken, kozen ze vaker voor samenwerken. Als ze vooral focusten op hun eigen potentiële winst, gingen ze eerder voor zichzelf. Door informatie over het voordeel van samenwerking op een opvallende plek neer te zetten, zoals midden op het scherm, bleek het mogelijk om de keuze van deelnemers te beïnvloeden.
Je zou denken dat mensen beter letten op informatie bovenaan het scherm. En de onderzoekers zagen ook inderdaad dat de deelnemers vaak linksboven begonnen met kijken. Maar er gebeurde iets onverwachts. Proefpersonen kozen nog het meest voor de gezamenlijke optie als de informatie over samenwerken juist onderin het scherm stond. Waarom dat zo werkt, weten de onderzoekers nog niet precies. Maar het geeft ons de mogelijkheid om nieuwe manieren te bedenken om mensen vriendelijker of eerlijker te laten handelen, simpelweg door informatie op een bepaalde plek in het gezichtsveld te laten zien.
Het prisoner’s dilemma
Het prisoner’s dilemma is een klassieker uit de speltheorie. In het dilemma worden twee verdachten aangeklaagd voor een misdrijf, maar zonder bewijs voor de zwaarste aanklacht. Beide verdachten kunnen kiezen tussen twee acties: zwijgen of de ander verraden. Als beide zwijgen, krijgen ze allebei een lichte straf. Als één van hen de ander verraadt, krijgt de verrader geen straf, terwijl de ander de zwaarste straf krijgt. Als beide verraden, krijgen ze een middelzware straf.
Het dilemma illustreert het conflict tussen persoonlijke belangen en collectief voordeel. Hoewel samenwerking het beste resultaat zou opleveren (beide zwijgen), leidt het eigenbelang vaak tot verraad, wat resulteert in een slechtere uitkomst voor beide partijen. Het prisoner’s dilemma wordt vaak gebruikt om beslissingsprocessen in economie, politiek en psychologie te analyseren, waarbij samenwerking en vertrouwen centraal staan.
