Ze kunnen karren vol spullen trekken, helpen het land te bewerken en mensen van A naar B brengen: paarden zijn van onschatbare waarde geweest voor de vooruitgang van de mensheid. Gek eigenlijk, dat we niet wisten sinds wanneer we paarden precies op grote schaal domesticeerden. Daar is nu meer over bekend.
Ongeveer 4200 jaar geleden werd er één bepaald paardengeslacht in rap tempo dominant in Europa en Azië. Dat is dus waarschijnlijk het moment geweest waarom mensen paarden gingen gebruiken en de dieren zich over de hele wereld verspreidden, zo staat in een studie die vorige week in Nature verscheen.
Fijne rug
Maar waarom precies dit paard? Het had een speciale eigenschap: door een genetische mutatie was de vorm van zijn rug anders dan die van andere geslachten, waardoor het makkelijker was om op het dier te rijden.
“Vroeger had je veel verschillende soorten paarden”, vertelt evolutionair bioloog Pablo Librado van de Spaanse Nationale Onderzoeksraad in Barcelona. Die genetische diversiteit bleek uit oude DNA-monsters van wel 50.000 jaar oud, die de onderzoekers analyseerden op archeologische vindplaatsen in heel Eurazië.
Overal dezelfde paarden
Ze bestudeerden 475 oude paardengenomen en zagen een opmerkelijke verandering rond 4200 jaar geleden. Toen verscheen een specifieke soort, die eerst alleen voorkwam in wat nu Oekraïne en Zuid-Rusland is, overal in Europa en Azië. Dit paard verdreef in hoog tempo de andere soorten. Binnen driehonderd jaar waren de paarden in Spanje hetzelfde als die in Rusland.
“We zagen dit genetische type bijna overal in Eurazië. Dit geslacht, dat eerst alleen lokaal voorkwam, verspreidde zich duidelijk heel snel over de wereld”, reageert moleculair archeoloog Ludovic Orlando van een onderzoekscentrum in het Franse Toulouse.
Maar waarom verspreidden deze paarden zich zo snel? De onderzoekers denken dat dit kwam door een volk uit de Bronstijd dat de Sintashta heette. Zij domesticeerden hun lokale paarden en begonnen de dieren te gebruiken om hun territorium flink uit te breiden.
Langdurig proces
Maar het domesticeren van wilde paarden in de ruige natuur van Eurazië was een proces, niet iets wat van de ene op de andere dag gebeurde, zeggen de wetenschappers. Archeologen hebben eerder bewijs gevonden in oude gebitten van mensen dat ze al 5500 jaar geleden paardenmelk dronken en het vroegste bewijs dat ze op de rug van een paard klommen om zich te laten rijden, dateert van zo’n 5000 jaar geleden. Maar het waren de Sintashta die de specifieke paarden, die zij hadden gedomesticeerd, verspreidden in het hele gebied, blijkt uit de nieuwe studie.
In galop door de Beringstraat
De allereerste voorouders van het hedendaagse paard zijn vermoedelijk in Noord-Amerika ontstaan en ongeveer een miljoen jaar geleden de Beringstraat overgestoken richting Azië. Daar floreerden de dieren, terwijl ze in Amerika juist verdwenen.
Paarden zijn overigens lang niet de eerste dieren die door mensen zijn gedomesticeerd. Een paar duizend jaar eerder hielden ze al honden, varkens, geiten en schapen. Maar het nieuwe onderzoek laat zien dat de afname van genetische diversiteit die vaak gepaard gaat met de domesticatie van dieren bij paarden veel sneller ging dan normaal.
“Mensen veranderden het paardengenoom verbazingwekkend snel, misschien omdat we al ervaring hadden met andere dieren”, reageert onderzoeker Laurent Frantz van de Maximilian University in München. “Het laat zien wat een speciale plek paarden innemen in de menselijke samenleving.”
Paarden stammen af van de Eohippus, een zoogdier van slechts een halve meter hoog met vier tenen. Dit paardachtige diertje leefde ongeveer 50 miljoen jaar geleden en via een aantal stadia, waarbij de schofthoogte toenam en het aantal tenen af, is het paard ontstaan zoals we dat nu kennen en dat officieel Equus caballus heet. Zoals we al schreven is het paard oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Amerika, van waaruit het dier naar Azië en Europa trok. De oorspronkelijke paarden stierven na de laatste ijstijd in Amerika uit, vermoedelijk doordat de mens op ze jaagde.
