De Homo erectus betrad zo’n 1,8 miljoen jaar geleden het Euraziatische continent en bewoog van daaruit richting West-Europa. 700.000 jaar later verdwenen opeens alle tekenen van leven van onze vroege voorvaderen. Een ijstijd bleek een eind aan hun opmars te hebben gemaakt.
Een internationaal team van wetenschappers kwam tot die conclusie na allerlei metingen in de sedimentlaag diep in de zeebodem gecombineerd met de uitkomsten van complexe computermodellen. Zo vonden ze bewijs voor een ongeëvenaarde klimaatverandering die het vroege verhaal van de mens voorgoed veranderde.
IJskoude oceaan
Zo’n 1,12 miljoen jaar geleden werd de Noord-Atlantische Oceaan opeens een stuk kouder. Dit bracht een snelle klimaatverandering teweeg in Europa, waardoor het landschap, de ecosystemen en de vegetatie die hier deel van uitmaakten, gigantisch veranderden. Uiteindelijk bleef er niet genoeg te eten over voor de vroege mensen die in Europa woonden.
Deze archaïsche mensen behoorden tot de Homo erectus en zetten al 1,8 miljoen jaar geleden vanuit Afrika voor het eerst voet in Eurazië. Ze bereikten 1,5 miljoen jaar geleden het Iberische schiereiland, waar het bijna 400.000 jaar lang goed toeven was voor onze voorouders. Het klimaat was zacht in Zuid-Europa, zoals we kunnen concluderen uit allerlei fossielen en stenen gebruiksvoorwerpen uit deze periode. Maar de ijstijden volgden elkaar steeds sneller op. Hierdoor werd het steeds moeilijker voor de vroege mens om te overleven. Het ging echter pas echt mis toen de temperatuur plotseling 7 graden zakte, een periode die ‘slechts’ 4000 jaar aanhield, maar ervoor zorgde dat er zo’n 200.000 jaar lang geen mensen meer in Europa te vinden waren.
Oeroude stuifmeelkorrels
Het is een bijzondere ontdekking, die is gebaseerd op gegevens uit het sediment diep in de subtropische oostelijke Atlantische Oceaanbodem. Die combineerden de onderzoekers met een nieuw supercomputerklimaatmodel en simulaties van menselijke bewoning in Zuid-Europa ten tijde van deze uitstervingsgolf. In de oceaanbodem zijn duizenden verschillende soorten stuifmeel van kleine planten gevonden en temperatuurgevoelige organische stoffen die achtergelaten zijn door algen die meer dan een miljoen jaar geleden leefden. Hieruit bleek dat ongeveer 1,12 miljoen jaar geleden het klimaat in de Noord-Atlantische regio veel kouder werd.
“Deze gigantische afkoeling van 7 graden Celsius vond plaats in de laatste fase van een ijstijdcyclus waarbij ijsplaten uit elkaar vielen en gigantische hoeveelheden zoetwater in de wereldzeeën terechtkwamen. Dit wordt ook wel een Heinrich-event genoemd. Hierdoor veranderden de golfstromen en ontstond juist extra zee-ijs op het Noordelijk Halfrond”, zegt professor Chronis Tzedakis van het University College London (UCL).
Onherbergzaam gebied
De stuifmeeldata uit de oceaanbodem liggen hiermee in lijn. “De wind en rivieren brachten de kleine stuifmeelkorrels vanaf het land naar de oceaan, waar ze zonken en verdwenen in een sedimentlaag diep in de bodem. Uit ons stuifmeelonderzoek blijkt dat de Noord-Atlantische Kou-gebeurtenis (North Atlantic cooling event) ervoor gezorgd heeft dat de West-Europese vegetatie veranderde in een onherbergzaam woestijnachtig gebied”, voegt onderzoeker Vasiliki Margari van de UCL daaraan toe.
Supercomputer says ‘no’
Om het effect van deze ongekende klimaatanomalie op de mensachtigen in de regio te berekenen, hebben Zuid-Koreaanse wetenschappers een supercomputer aan het werk gezet. Een complex model heeft de effecten van vrijgekomen doses glaciaal zoetwater doorgerekend en kwam tot de conclusie dat dit resulteerde in een catastrofaal domino-effect. “We hebben dit klimaatmodel gebruikt om simulaties te draaien van de manier waarop Homo erectus waarschijnlijk om is gegaan met de klimaatveranderingen. Het is duidelijk dat vroege mensen zoals de Homo erectus in grote delen van Zuid-Europa niet meer konden overleven”, vertelt hoofdonderzoeker professor Axel Timmermann.
4000 jaar kou
De kou-gebeurtenis duurde amper 4000 jaar, maar het lijkt er sterk op dat het nog 200.000 jaar duurde voordat er weer mensen rondliepen in Zuid-Europa, omdat er geen stenen werktuigen of menselijke overblijfselen zijn gevonden uit deze tijd. Rond 900.000 jaar geleden maakte de Homo antecessor zijn opwachting in het gebied. Deze mensen waren veel veerkrachtiger. Ze waren beter in staat om zich aan te passen aan de klimatologische omstandigheden en de terugkerende ijstijden in Europa. “Onze studie bewijst dat de Zuid-Europese vegetatie, en daarmee de voedseltoevoer voor de mens, kwetsbaar is voor temperatuurschommelingen in de Noord-Atlantische Oceaan. Er is meer en meer bewijs dat onze menselijke historie vormgegeven is door een reeks aan klimaatveranderingen”, besluit Timmermann.
