De werkmieren verzorgden de wonden zorgvuldig. Maar als het nodig was, beten ze zonder aarzelen het gewonde pootje eraf.
Dat mieren elkaars wonden verzorgen, is niet nieuw. Enkele jaren geleden ontdekten wetenschappers al dat de mier Megaponera analis een speciale klier gebruikt om antimicrobiële stoffen in wonden te injecteren en zo infecties voorkomt. Maar in een nieuwe studie hebben onderzoekers toch wel iets heel merkwaardigs ontdekt. Zo blijkt de Camponotus floridanus-mier bekwaam te zijn in het amputeren van gewonde ledematen, net als een ervaren chirurg.
Levens redden
In de studie beschrijven wetenschappers hoe deze mieren levens redden door gewonde ledematen van hun nestgenoten te behandelen. Dit doen ze door de wonden eerst goed schoon te maken. Maar als dat niet genoeg is, amputeren ze de pootjes gewoon. “Dit is uniek in het dierenrijk,” zegt onderzoeker Erik Frank. “Het is zelfs het enige bekende geval waarbij een individu van dezelfde soort geavanceerd en systematisch een amputatie uitvoert bij een ander individu.”
De studie
In de studie werden twee soorten ‘pootblessures’ onderzocht: kleine scheurtjes in het bovenbeen en vergelijkbare letsels in de enkelachtige tibia. En het lijkt erop dat de mieren het type letsel eerst beoordelen om weloverwogen beslissingen te maken over hoe ze het het beste kunnen behandelen. Bij bovenbeenletsels maakten de mieren eerst de wond schoon en beten vervolgens het hele pootje af. Bij tibialetsels werd alleen de wond schoongemaakt met de mond. In beide gevallen zorgde deze aanpak ervoor dat gewonde mieren aanzienlijk betere overlevingskansen hadden. “Het overlevingspercentage bij bovenbeenletsels, waarbij het pootje werd geamputeerd, lag tussen de 90 en 95 procent,” vertelt Frank. Voor tibialetsels zonder amputatie was het overlevingspercentage ongeveer 75 procent. In vergelijking hiermee was de overlevingskans voor onbehandelde bovenbeen- en tibialetsels respectievelijk minder dan 40 en 15 procent.”
Bekijk in deze video hoe een gewond pootje door een mede-mier wordt geamputeerd.
Risico op infectie
De onderzoekers vermoeden dat de keuze voor de beste wondverzorging verband houdt met het risico op infectie. Micro-CT-scans van het bovenbeen laten bijvoorbeeld zien dat dit deel voornamelijk uit spieren bestaat. Dit betekent dat dit een belangrijke rol speelt bij het pompen van bloed van het been naar het lichaam. Als het bovenbeen echter gewond raakt, worden de spieren beschadigd, waardoor de kans dat met bacteriën besmet bloed rondgepompt wordt, afneemt. De tibia heeft daarentegen weinig spieren en speelt daarom een kleinere rol bij de bloedcirculatie. “Bij tibialetsels wordt de bloedstroom minder belemmerd, waardoor bacteriën sneller het lichaam kunnen binnendringen,” legt Frank uit.
Amputatie
Je zou misschien verwachten dat als tibialetsels eerder infecties veroorzaken, het amputeren van het hele pootje in dit geval de beste optie zou zijn. Maar dat is niet wat de onderzoekers waarnamen. Een verklaring hiervoor is dat de mieren waarschijnlijk niet genoeg tijd hebben om snel het hele pootje eraf te bijten. Een mier doet er minstens 40 minuten over om te amputeren. Daarom is het effectiever om de wond in dit geval zo snel mogelijk schoon te likken. “De mieren besteden veel tijd aan het schoonmaken van de wond aan de tibia,” legt onderzoeker Laurent Keller uit.” Ze doen dit om het risico op dodelijke infecties te verlagen. Ze kunnen namelijk het been niet snel genoeg amputeren om de verspreiding van schadelijke bacteriën te voorkomen.”
Het zijn net mensen
De bevindingen zijn wonderlijk. Het betekent dat het redden van levens door middel van chirurgie niet iets is wat alleen mensen doen. “Het vermogen van mieren om een wond te diagnosticeren, te beoordelen of deze geïnfecteerd of schoon is en vervolgens langdurig door andere mieren te worden behandeld, is vergelijkbaar met ons menselijke medische systeem,” aldus Frank. Alleen hoeven mieren niet tot volwaardige chirurgen te worden opgeleid. Ze worden gewoon al met het vermogen om amputaties uit te voeren, geboren. “Mierengedrag verandert naarmate ze ouder worden, maar er is heel weinig bewijs dat ze iets leren,” zegt Keller.
Al met al biedt de studie fascinerende inzichten in het complexe gedrag van deze sociale insecten. “Als je naar de video’s kijkt, zie je mieren die hun gewonde pootjes aanbieden zodat een andere mier deze volledig vrijwillig kan afbijten,” vertelt Frank. “Daarna voltooit een andere mier het schoonmaakproces. Ik vind dit niveau van samenwerking echt indrukwekkend.” Op dit moment voert het onderzoeksteam vergelijkbare experimenten uit met andere Camponotus-soorten om te onderzoeken of deze mieren ook zorgvuldig wonden behandelen en ledematen kunnen amputeren. Daarnaast roept de studie ook weer nieuwe vragen op die de onderzoekers hopen te beantwoorden. Het feit dat gewonde mieren toelaten dat hun pootje langzaam wordt verwijderd terwijl ze bij bewustzijn zijn, roept bijvoorbeeld vragen op over hoeveel pijn ze kunnen ervaren. Vervolgonderzoek zal hierover mogelijk meer kunnen onthullen.
