Een vaccin dat voor 90 procent effectief is, klinkt geweldig. Maar wat betekent het nu precies? Wat weten we? Wat weten we niet? En is het ‘oude normaal’ nu echt nabij?
Gisteren kondigden Pfizer en BioNTech aan dat hun coronavaccin bijzonder effectief is. Het is hét nieuws waar de wereld op zat te wachten. En velen vatten nieuwe moed, zo blijkt onder meer uit het feit dat de beurzen direct omhoog schoten. Maar wat is dit voor vaccin? En wat is er nu precies bewezen? En is het ‘oude normaal’ werkelijk nabij? Het veelbelovende kandidaat-vaccin van Pfizer en BioNTech in zeven vragen.
Wat voor vaccin is het?
De meesten van ons zijn wel bekend met hoe traditionele vaccins werken. Je krijgt een verzwakt of dood virus ingespoten, waarop je lichaam antistoffen tegen dat virus aanmaakt. Wanneer je vervolgens daadwerkelijk met dat virus in aanraking komt, ben je beschermd en word je niet of in ieder geval minder ernstig ziek. Het vaccin dat Pfizer heeft ontwikkeld, werkt anders. Het vaccin – aangeduid als BNT162b2 – is een zogenoemd mRNA-vaccin. Het vaccin herbergt geen verzwakt of dood SARS-CoV-2, maar messenger RNA (mRNA): een molecuul dat de genetische instructies herbergt voor het maken van de kenmerkende spike-eiwitten, te vinden aan de buitenzijde van het virus. Na vaccinatie gaan onze cellen met deze instructies aan de slag en deze spike-eiwitten produceren, waarna ons lichaam er antistoffen tegen kan aanmaken. Het is een heel nieuwe aanpak, die zeker in het geval van COVID-19 zeer veelbelovend is, omdat mRNA-vaccins veel sneller geproduceerd kunnen worden dan de traditionele vaccins. Ook is het gemakkelijker om op te schalen en grote hoeveelheden van de vaccins te produceren.
Wat is er nu precies bewezen en hoe?
BNT162b2 bevindt zich momenteel in de derde fase van klinisch onderzoek, waarbij het op grote groepen mensen – in de orde van tienduizenden – getest wordt. Hierbij krijgt een deel van de proefpersonen het vaccin (tweemaal) toegediend: de tweede dosis volgt 21 dagen na de eerste. Een tweede groep proefpersonen ontvangt een placebo. Vervolgens worden alle proefpersonen naar huis gestuurd en is het wachten op coronabesmettingen, waarbij je natuurlijk hoopt dat er in de gevaccineerde groep geen of in ieder geval significant minder besmettingen optreden. Deze derde fase van klinisch onderzoek is nog in volle gang, maar Pfizer heeft nu voorlopige resultaten bekend gemaakt die erop wijzen dat het vaccin voor 90 procent effectief is. Kort nadat de proefpersonen voor de tweede keer gevaccineerd waren – met het kandidaat-vaccin of een placebo – werden er 94 besmettingen gemeld. Vervolgens is er gekeken hoe die besmettingen verdeeld waren over de groep die een vaccin ontvangen hadden en de groep die een placebo ontvingen. En op basis daarvan claimt Pfizer nu een effectiviteit van 90 procent.
Hoe reageren wetenschappers?
De meeste onderzoekers zijn heel enthousiast over de resultaten. Ze zijn namelijk veel beter dan we hadden durven hopen, zo vertelt epidemioloog Hassan Vally, verbonden aan de La Trobe University. “Het vaccin beschermt individuen 90 procent van de tijd tegen infectie. Om dat even in perspectief te plaatsen: we waren het er over het algemeen over eens dat wanneer we een vaccin zouden hebben dat voor 50 procent effectief was, dat al goed genoeg zo zijn om in deze pandemie in te zetten. Dus het is – tot zover – echt een geweldig resultaat.” Maar tegelijkertijd zijn onderzoekers ook enigszins terughoudend. “We moeten ons enthousiasme waarschijnlijk temperen tot het onderzoek helemaal is afgerond,” stelt ook Vally. Daarnaast wijzen verschillende onderzoekers erop dat Pfizer in dit stadium enkel een persbericht heeft vrijgegeven. Ruwe data zijn niet vrijgegeven en hebben dus ook nog geen peer-review ondergaan. Dat maakt het lastig om de bevindingen te evalueren. “Het zijn opwindende voorlopige resultaten, maar ze moeten peer-review – met het kritische onderzoek dat daarbij hoort – ondergaan,” stelt dr. Diego Silva, expert op het gebied van gezondheidsethiek aan de Sydney School of Public Health en niet betrokken bij het werk van Pfizer. Na het lezen van het persbericht blijven er bovendien veel vragen onbeantwoord.
Welke vragen zijn dat?
Onduidelijk is nog hoelang het vaccin de beschreven bescherming biedt. Ook is niet duidelijk in welke leeftijdsgroepen de beschreven effectiviteit is gezien. Je hoopt natuurlijk dat dit effect geldt voor alle deelnemende proefpersonen (die 18 jaar of ouder zijn) en met name ook voor de mensen die al wat ouder zijn en dus een groter risico lopen om ernstig ziek te worden door SARS-CoV-2. “Als een vaccin ernstige ziekte en sterfte moet beperken en dus een groot deel van de populatie weer in staat moet stellen om over te gaan tot de orde van de dag, dan moet het effectief zijn onder ouderen,” benadrukte professor Eleanor Riley, expert op het gebied van immunologie en infectieziekten aan de universiteit van Edinburgh en niet betrokken bij het onderzoek. Ook blijkt uit het persbericht niet of het vaccin infectie voorkomt (en er dus ook voor zorgt dat mensen het virus niet meer op anderen over kunnen dragen) of er enkel voor zorgt dat de infectie asymptomatisch verloopt. “Hoewel dit een belangrijke stap voorwaarts is, moeten er nog veel hordes genomen worden voor de wereld opgelucht adem kan halen,” stelt professor Nikolai Petrovsky, verbonden aan Flinders University en directeur van Vaxine Pty Ltd dat eveneens aan een coronavaccins werkt.
Maar de bevindingen van Pfizer zijn hoe dan ook goed nieuws, toch?
Daar zijn de onderzoekers het wel over eens: de voorlopige resultaten zijn goed nieuws. Zo zijn de voorlopige resultaten zoals gezegd beter dan verwacht. En dat is ook goed nieuws voor andere kandidaat-vaccins die zich eveneens – al dan niet met behulp van de mRNA-technologie – op het spike-eiwit richten. “Deze resultaten zijn niet alleen bemoedigend als het gaat over dit vaccin, maar ook als het gaat over andere vaccins, aangezien de immunologische responses die het Pfizer/BioNtech-vaccin in de eerste en tweede fase van klinisch onderzoek opriep, vergelijkbaar waren met die van verschillende andere vaccins die momenteel ontwikkeld worden, waaronder die van Moderna en Oxford/Astra Zeneca,” aldus dr. Gillies O’Bryan-Tear, verbonden aan de Britse Faculty of Pharmaceutical Medicine en niet betrokken bij het onderzoek. Afgaand op deze resultaten mogen we verwachten dat er de komende maanden ook uit klinische studies met andere kandidaat-vaccins positieve resultaten komen rollen. “Ik denk dat we reden hebben om voorzichtig optimistisch te zijn,” aldus Riley. O’Bryan-Tear sluit zich daarbij aan. “Deze resultaten bieden – als ze bevestigd worden – hoop dat er rond het voorjaar van 2021 een effectief vaccin beschikbaar komt. En dat is een geweldige prestatie in zo’n korte tijd, zeker als je rekening houdt met het feit dat er – gezien eerdere mislukte pogingen om een vaccin tegen andere virussen te ontwikkelen – nooit een garantie was dat we in staat zouden zijn om een vaccin tegen dit virus te maken.”
Hoe nu verder?
De derde fase van klinisch onderzoek moet nog worden afgerond. En dat kan vrij snel gaan, zo stelt O’Bryan-Tear. “Er volgt een laatste analyse wanneer 164 proefpersonen geïnfecteerd zijn. Het persbericht onthult niet wanneer we die analyse mogen verwachten, maar gezien de snelheid waarmee de tweede golf zich ontvouwt, kan dat niet lang op zich laten wachten.” Als ook uit die analyse blijkt dat het vaccin effectief en veilig is, moet het nog goedgekeurd worden en is het zaak de productie van het vaccin snel op te schalen. Pfizer verwacht tegen het eind van dit jaar al 50 miljoen dosis te kunnen leveren en in 2021 nog eens 1,3 miljard vaccins aan te kunnen bieden.
Is het oude normaal dan eindelijk nabij?
Verwacht niet dat je volgende maand weer met de complete familie aan de kerstdis zit. Ons geduld wordt – in het gunstigste geval – nog wel wat langer op de proef gesteld. “Met de beste wil van de wereld gaat dit vaccin – of andere vaccins die momenteel nog getest worden – voor het leeuwendeel van ons deze winter geen verschil meer maken,” aldus Riley. Ze wijst erop dat het logisch is om straks – als de eerste vaccins beschikbaar komen – eerst de oudere en kwetsbare mensen en zorgpersoneel in te enten. En zelfs als dat voor het eind van 2020 zou lukken, duurt het nog wel even voor al deze mensen van een vaccin voorzien zijn. “Het vaccin moet ook twee keer – met een tussentijd van drie weken – worden toegediend en het duurt tot zeker een week na de tweede vaccinatie voor je volledig beschermd bent. Dus zelfs als je vandaag nog ingeënt zou worden, zou je er pas over een maand van verzekerd zijn dat je beschermd bent.” Het kan dus wel even duren voor het leeuwendeel van een populatie is ingeënt. Niet alleen omdat er in beginsel niet voldoende vaccins beschikbaar zullen zijn, maar ook omdat het logistiek nog best lastig kan worden. “Het vaccin moet bij een temperatuur van -80 graden Celsius worden opgeslagen en getransporteerd, wat wel uitdagingen met zich meebrengt voor de wijdverspreide distributie ervan en invloed kan hebben op de snelheid waarmee het vaccin in gebruik kan worden genomen,” stelt dr. Penny Ward, verbonden aan King’s College London en niet betrokken bij het onderzoek van Pfizer.
Hoewel er zo nog heel wat vragen en te nemen hindernissen overblijven, overheerst toch het optimisme. Of het vaccin ons de bescherming biedt waar we zo naar snakken, is misschien nog even afwachten. Maar voor nu biedt het ons in ieder geval de hoop dat ook de coronacrisis een einde kent. “Natuurlijk hebben we meer details nodig en moeten we de definitieve resultaten afwachten en is er nog een lange weg te gaan voor vaccins echt een verschil gaan maken,” stelt professor Peter Horby, verbonden aan de University of Oxford. “Maar dit voelt voor mij toch als een keerpunt.”
