Nadat Afrika de dans eerst leek te ontspringen, neemt het aantal besmettingen er nu rap toe. En niemand weet wat het continent te wachten staat.
Het nieuwe coronavirus verspreidde zich – nadat het eerst in China om zich heen had gegrepen – in een rap tempo over de wereld. Azië, Europa, de VS: overal nam het aantal besmettingen snel toe. Behalve in Afrika. Het leek er even op dat het continent de dans ontsprong. En nog steeds zijn er relatief weinig besmettingen in Afrika gemeld. Hoe kan dat? Tropenarts Marit van Lenthe, werkzaam bij Artsen zonder Grenzen, kan er kort over zijn. “We weten het niet.”
Theorieën
Dat er in Afrika zo weinig mensen met het nieuwe coronavirus besmet lijken te zijn, kan meerdere redenen hebben. “Misschien heeft het te maken met reisgedrag,” aldus Van Lenthe. Een alternatieve, veelgehoorde theorie is dat het virus in het warme en vochtige Afrika slecht gedijt. “Maar dat is echt pure speculatie,” benadrukt Van Lenthe. Ze acht het waarschijnlijker dat het beperkte aantal besmettingen te maken heeft met de beperkte mogelijkheden om mensen te testen. “Waar wij werken – en dat zijn voornamelijk afgelegen gebieden – is het vaak al lastig om gewone infecties vast te stellen, laat staan dat we er daar nu, met dit gloednieuwe virus, in slagen om de vinger op de zere plek te leggen.”
In dat laatstgenoemde scenario zou het aantal mensen dat in Afrika met het nieuwe coronavirus besmet is geraakt dus veel hoger liggen dan de officiële getallen doen vermoeden. Maar dat blijft voor nu gissen.
Maatregelen
Dat het nieuwe coronavirus een serieuze bedreiging vormt voor Afrika, staat ondertussen buiten kijf. Waar wij praktische maatregelen – zoals regelmatig je handen wassen met zeep en 1,5 meter afstand tot andere bewaren – omarmen in een poging de verspreiding van het virus te beperken, is dat voor veel mensen in Afrika geen optie. “In grote steden en sloppenwijken gaat dat gewoon niet,” aldus Van Lenthe. “Mensen zitten er echt boven op elkaar.” Stromend water is er niet of nauwelijks. Om nog maar te zwijgen over zeep.
Vertrouwen in de overheid
Wat daarnaast in een crisis als deze van cruciaal belang is, is vertrouwen in de overheid. En daar ontbreekt het in verschillende Afrikaanse landen aan, aldus Van Lenthe. “Wij houden ons aan de maatregelen die ons zijn opgedragen, maar dat is in landen waar mensen denken dat de overheid tegen ze is of ermee in conflict zijn, heel anders.” Ze denkt dan bijvoorbeeld aan Afrikaanse landen zoals Zuid-Afrika of Republiek Congo. “Dat wantrouwen jegens de overheid een groot probleem is, zagen we eerder tijdens de ebolacrisis. Mensen dachten echt dat de ziekte niet bestond, dat het een truc van de overheid was.” En zie ze dan maar eens zover te krijgen dat ze preventieve maatregelen treffen.
Hogere mortaliteit
Landen waar Van Lenthe zich verder zorgen over maakt, zijn bijvoorbeeld Zuid-Soedan dat – naast Jemen en het eerder genoemde Zuid-Afrika en de Republiek Congo – een zwak gezondheidssysteem kent. “Deze landen hebben onder normale omstandigheden al grote moeite om zorg te leveren. Gelukkig weten we dat de meeste mensen die het nieuwe coronavirus krijgen, daar wel weer overheen komen. Maar mensen die in deze landen intensieve zorg nodig hebben of aan de beademing moeten, die gaan gewoon dood. Want dat is er niet.” Daarnaast merkt Van Lenthe op dat Afrika nog met andere ziekten te kampen heeft, waardoor een deel van de bevolking mogelijk al wat kwetsbaarder is. “Ik verwacht dan ook dat de mortaliteit in Afrika hoger zal liggen.”
Voorbereiden op het ongewisse
Artsen zonder Grenzen probeert mensen in Afrika momenteel zo goed mogelijk voor te bereiden op wat mogelijk komen gaat: een snelle verspreiding van het nieuwe coronavirus, zoals we die in veel landen wereldwijd al zien. “We weten niet wat er zal gaan gebeuren, dus we kunnen alleen werken met scenario’s die een mogelijke ontwikkeling van het virus beschrijven,” stelt Van Lenthe. Een verdere verspreiding van het virus tegengaan, heeft daarbij – ongeacht welk scenario men aanhoudt – de hoogste prioriteit. Net als in andere gebieden is het zaak dat ook in Afrika maatregelen worden genomen om het virus – bijvoorbeeld middels hygiënemaatregelen – te controleren en zo het vaak toch al zwakke zorgsysteem te beschermen. “Wat daarbij belangrijk is, is dat we kijken naar wat er in een gegeven situatie mogelijk is,” benadrukt Van Lenthe. “Je kunt in een sloppenwijk of vluchtelingenkamp niet zomaar roepen dat mensen uit elkaars buurt moeten blijven. Je moet samen onderzoeken wat haalbaar is.”
Wat daarnaast van cruciaal belang is, is dat ook de ‘gewone’ – dus niet aan het nieuwe coronavirus gerelateerde – zorg doorgang vindt. “Er zijn ook nog steeds malariapatiënten, er raken ook nog steeds vrouwen zwanger en er zijn vrouwen die bevallen: het is belangrijk dat ook zij de zorg krijgen die ze nodig hebben. Want als die gewone zorg niet doorgaat, bestaat het gevaar dat er door corona veel mensen aan andere ziektes komen te overlijden. We zagen dat bijvoorbeeld ook tijdens de ebolacrisis in West-Afrika. Daar zijn uiteindelijk door het ontbreken van gewone zorg meer mensen aan andere ziektes overleden dan er aan ebola zijn overleden.” Dat die gewone zorg snel in het gedrang kan komen tijdens een grootschalige uitbraak van een virus, hebben we recent in Noord-Italië gezien. “En als het daar, in een ontwikkeld land met goede faciliteiten, al gebeurt, kun je je wel voorstellen dat het ook in Afrika gebeurt en dat de gevolgen daar nog veel groter zijn.”
Gebrek aan middelen
Veel mensen zijn bang om ernstig ziek te worden door toedoen van het nieuwe coronavirus. Maar waar we hier in Nederland weten dat artsen en verpleegkundigen de middelen hebben om er in ieder geval alles aan te doen om ons herstel te bespoedigen, is dat in Afrika helaas in veel gebieden anders. Men heeft er de middelen vaak niet om een infectieziekte zoals het nieuwe coronavirus te diagnosticeren en ernstig zieke patiënten te behandelen. Bovendien ligt het gevaar op de loer dat ook veel artsen en verpleegkundigen in hun strijd tegen het virus bezwijken. “Het is onder gewone omstandigheden al lastig om beschermende kleding te krijgen,” weet Van Lenthe.
Gebieden wereldwijd moeten in de strijd tegen het nieuwe coronavirus – in afwachting van een vaccin – roeien met de riemen die ze hebben. Voor Afrika is dat niet anders. Maar de middelen zijn er vaak zo beperkt. En hetzelfde geldt tot op heden voor buitenlandse hulp. “Jammer genoeg zien we in noodsituaties zoals deze dat mensen en landen vooral aan zichzelf denken.”
