Normaal gesproken zijn mannetjesdieren groter en sterker, maar bij de salamanders beschikken de vrouwtjes over een geheim wapen: ze zijn veel giftiger dan de mannetjes.
Meestal dient gif bij dieren als verdedigingsmechanisme, maar bij de ruwe salamander speelt het mogelijk ook een rol bij de zoektocht naar een geschikte partner, blijkt uit onderzoek bij salamanders in Californië.
Lange staart
De ruwe salamander, officieel Taricha granulosa geheten, bestaat voor meer dan de helft uit staart en wordt in totaal 12 tot 22 centimeter lang. Hij heeft een ruwe, korrelige huid, vandaar de naam ruwe salamander. De bekende vlekken en patronen ontbreken: het dier is bruin van boven en geel van onder. Bij gevaar krult hij zich op, waardoor de gele buik tevoorschijn komt. Deze waarschuwing is niet onterecht. Veel salamanders zijn giftig, maar de ruwe salamander spant de kroon. Hij is zelfs dodelijk voor mensen. Alleen de gewone kousenbandslang is immuun voor het krachtige zenuwgif tetrodotoxine, dat ook voorkomt in andere zeer giftige dieren, zoals de kogelvis en de grote blauwring-octopus. Ruwe salamanders leven langs de kust van zuidoostelijk Alaska tot in Californië.
Toxische vrouwtjes
Tot nu toe was er weinig bekend over de manier waarop de salamanders gif produceren en wat het precieze nut ervan is. De eerste stap om deze puzzel op te lossen, is om te kijken of mannetjes en vrouwtjes even veel van de stof in zich hebben. Bij dieren, die zich door middel van seks voortplanten, zijn de uiterlijke verschillen, zoals kleur, grootte van het lichaam of tanden vaak van groot belang om in leven te blijven en zich effectief te kunnen voortplanten. Als het ene geslacht meer gif aanmaakt dan het andere, dan zegt dat veel over het nut ervan.
“We hebben lang gedacht dat de gifconcentratie in salamanders niet verandert tijdens hun leven en dat mannetjes en vrouwtjes ongeveer dezelfde hoeveelheid gif in hun huid hebben. Maar dat blijkt niet zo te zijn. Wij hebben ontdekt dat de vrouwtjessalamanders veel meer gif in zich dragen dan de mannetjes”, zegt onderzoeker Gary Bucciarelli van de University of California Davis. “We hebben gezien dat er grote fluctuaties zijn in de gifconcentraties van vrouwtjes. Dat kan allerlei redenen hebben. Zo kan het bijvoorbeeld helpen in de zoektocht naar een geschikte partner.”
Niet te dicht op de huid
De onderzoekers wisten al dat ruwe salamanders seksueel dimorf waren op andere vlakken, zoals de staarthoogte, de grootte en het gewicht. De tetrodotoxine druipt uit de huid van de salamander, dus het team kon vrij eenvoudig monsters nemen van meer dan 850 salamanders op 38 verschillende plekken in Californië. Daarbij noteerden ze het geslacht, de massa, grootte en staarthoogte van elke salamander, en bij de vrouwtjes of ze zwanger waren. Elke onderzochte salamander werd gemerkt, zodat ze niet dubbel werden getest. De salamanderhuid werd geanalyseerd op gifsterkte. Uiteindelijk was heel duidelijk dat de gifproductie verschilde bij mannetjes en vrouwtjes en dat er dus sprake was van een seksueel dimorfe eigenschap.
Dodelijk hapje
De vrouwtjes maken veel meer gif aan. Het gifgehalte van vrouwtjes onderling schommelde ook meer dan bij de groep mannetjes het geval was. Hoe zwaarder de salamander, hoe meer gifstoffen hij in zich heeft. “Voor roofdieren betekenen deze hogere concentraties een groter gevaar”, vertelt Bucciarelli. Hij bevestigt dat vrouwtjessalamanders gevaarlijker zijn dan mannetjes. “Ruwe salamanders horen alleen door professionals te worden behandeld, want ze kunnen tot 54.000 microgram tetrodotoxine bevatten per dier. Wanneer een onfortuinlijk dier deze sterke gifstof binnenkrijgt, kan dat tot ziekenhuisopname of de dood leiden. Een dosis van 42 microgram per kilo lichaamsgewicht is potentieel al dodelijk.”
De vraag blijft waarom vrouwtjes meer gif aanmaken. Een mogelijke verklaring is dat ze kwetsbaarder zijn tijdens de reproductieperiode. Het vele gif maakt het voor de vrouwtjes wellicht ook mogelijk om gifproducerende bacteriën over te brengen op hun eitjes, waardoor het nageslacht al vanaf dag één bescherming krijgt via het zenuwgif.
Complexe rollen
De verschillen tussen de seksen en de fluctuerende gifniveaus maken duidelijk dat we hier niet alleen met een verdedigingsmechanisme te maken hebben, maar dat er een complexere rol is weggelegd voor de tetrodotoxine. Het lijkt er bijvoorbeeld op dat de gifstof als leidraad fungeert bij het zoeken naar een geschikte partner. “De broedpatronen van de ruwe salamander zijn sterk afhankelijk van het neerslagpatroon”, zegt Bucciarelli. “Door de extreme droogte in Californië is het verzamelen van de monsters niet heel gebalanceerd verlopen, maar toch hebben we het gevoel dat het patroon erg goed standhoudt. Ons volgende plan is om te onderzoeken wat de droogte en bosbranden doen met de ruwe salamanders en hun gifconcentraties. We zijn erg benieuwd hoe de mannetjes en de vrouwtjes zich gedragen middenin dit soort natuurrampen.”
