Met het ijs op de noordpool is iets bijzonders aan de hand: het is de afgelopen twintig jaar helemaal niet verder gekrompen, zoals verwacht. Dat klinkt als goed nieuws, maar dat is het niet waarschuwen onderzoekers. Het is slechts een tijdelijke pauze, waarna het ijs waarschijnlijk sneller dan ooit verdwijnt.
Want je gaat haast denken dat alleen de mens invloed heeft op het klimaat, maar er zijn uiteraard ook natuurlijke variaties. En die leiden er nu toe dat het ijs voor even niet zo hard smelt. Maar de studie wijst ook uit dat dit later dubbel en dwars wordt ingehaald. Mogelijk smelt het ijs dan wel twee keer zo snel.
Robuuste pauze
Het ijs in het noordpoolgebied wordt continu met satellieten in de gaten gehouden. Dat doen we al sinds 1979. Daarbij wordt de maand september meestal als ijkpunt gebruikt. In die maand bereikt het ijs namelijk zijn jaarlijkse minimum. Tussen 2005 en 2024 is de ijsbedekking, dus niet per se het ijsvolume, met 0,29 tot 0,35 miljoen vierkante kilometer per decennium gekrompen. Dit is ongeveer de helft langzamer dan de gemiddelde krimpsnelheid van 0,78 miljoen km2 per decennium. Het lijkt nog altijd veel, maar het is niet eens statistisch significant volgens de onderzoekers.
Het is bovendien de langzaamste krimpsnelheid die ooit is waargenomen over een periode van twintig jaar, sinds het begin van de metingen. In de periode van 1993 tot 2012 verdween het ijs juist vier tot vijf keer sneller dan gemiddeld. Ook bij de totale hoeveelheid ijs, dus niet alleen het oppervlak, maar ook de dikte, is dit patroon zichtbaar. Tussen 2010 en 2024 kromp het volume met 0,4 miljoen kubieke kilometer per decennium, terwijl het langjarige gemiddelde 2,9 miljoen km3 bedraagt.
Belangrijk om te benadrukken: deze pauze is ‘robuust’ over verschillende datasets, meetmethoden en zelfs seizoenen. Het vertraagde verlies van ijs is zichtbaar in elke afzonderlijke maand van het jaar en in vrijwel alle gebruikte indicatoren. Zelfs het zee-ijsvolume is de afgelopen vijftien jaar dus grotendeels gestagneerd.
Geen herstel
Maar laat duidelijk zijn: het is geen teken van herstel. Over de hele periode van 1979 tot nu is het zee-ijs in september nog altijd met minstens een derde afgenomen. De recente vertraging is dus slechts een tijdelijke hobbel op een verder snel dalend pad.
De grote vraag is natuurlijk: hoe kan het dat er zoveel minder ijs smelt, terwijl de aarde zelf in recordtempo blijft opwarmen? Het simpele antwoord: natuurlijke schommelingen. De opwarming van de aarde en alles wat daarbij hoort, vormt geen rechte lijn. De onderzoekers spreken van interne klimaatvariabiliteit: natuurlijke variaties in het klimaatsysteem die elkaar soms versterken en soms juist verzwakken. Denk aan veranderende windpatronen, oceaanstromen of variaties in de hoeveelheid warmte die de oceaan opneemt.
Binnen de modellen
De huidige variatie op de Noordpool past dan ook prima binnen de bestaande klimaatmodellen. De onderzoekers vonden talloze simulaties waarin ook periodes van vertraagde ijsafname voorkomen. Het is dus geen uniek of zeldzaam verschijnsel. Volgens de modellen is er zelfs een bijna 20 procent kans dat zich in een willekeurige periode van twintig jaar zo’n vertraging voordoet.
Wat die modellen ook laten zien: de waargenomen trend is een combinatie van de door mensen veroorzaakte trend en interne variabiliteit. In dit geval heeft de natuurlijke variatie het door de mens veroorzaakte verlies tijdelijk gecompenseerd. Cruciaal is de conclusie dat ruim 85 procent van de modellen voor deze periode een groter verlies voorspellen dan er daadwerkelijk is gemeten. Dat betekent dat natuurlijke factoren het verlies hebben afgeremd, niet dat de invloed van broeikasgassen is afgenomen.
Zonder mensen meer ijs
Sterker nog: onderzoekers stellen dat zonder menselijke invloed het Arctisch zee-ijs in deze periode waarschijnlijk zelfs zou zijn toegenomen, net zoals gebeurde tussen 1940 en 1970. Toen groeide het zee-ijs tijdelijk door de massale uitstoot van industriële aerosolen in Europa en Noord-Amerika, die zonlicht weerkaatsten en het klimaat tijdelijk afkoelden.
Ook nu gaat het heel duidelijk om een tijdelijk verschijnsel. De modellen voorspellen dat er een kans van 50 procent is dat de huidige vertraging nog vijf jaar duurt en 25 procent dat hij tien jaar aanhoudt. Daarna zet het smelten ongetwijfeld door en mogelijk in een hoger tempo dan ooit tevoren.
Hoofdonderzoeker dr. Mark England komt met de treffende vergelijking van een bal die van een heuvel rolt. De heuvel staat symbool voor de door mensen veroorzaakte klimaatverandering. De bal rolt onvermijdelijk naar beneden, maar kan onderweg tijdelijk omhoog of zijwaarts stuiteren door hobbels in de weg. Het pad is dus niet recht, maar de richting staat vast. Of, zoals hij het zelf zegt: “Het kan verrassend lijken dat het zee-ijsverlies tijdelijk vertraagt, terwijl het Arctisch zomerijs al 33 procent kleiner is dan vijftig jaar geleden. Maar dit is precies wat klimaatmodellen voorspellen: een grillige daling, waarin tijdelijke pauzes worden afgewisseld met periodes van versnelde afname.”
Waarom zee-ijs zo belangrijk is
Het verdwijnen van Arctisch zee-ijs is erger dan je misschien denkt. Het poolgebied fungeert namelijk als een soort airco van de aarde. Het witte oppervlak van het ijs weerkaatst zonlicht terug de ruimte in, het zogenoemde albedo-effect. Hoe minder ijs, hoe meer warmte de donkere oceaan opslaat. Dat versterkt de opwarming.
Daarbij beïnvloedt smeltend zee-ijs weersystemen wereldwijd. Zo kan de straalstroom verstoord raken. Dit is de snelle luchtstroom hoog in de atmosfeer die ons weerpatroon mede bepaalt. Daardoor krijgen we mogelijk koudere winters in Europa of juist meer hittegolven in Noord-Amerika. Ook het ecosysteem van de Noordpool zelf heeft het zwaar. IJsberen kunnen niet genoeg eten vinden, zeehonden verliezen hun kraamkamer en vissoorten worden bedreigd.
De vertraging van het smeltende ijs is dus al met al een beetje bedrieglijk. Zodra de natuurlijke variaties die het smelten nu temperen omslaan, wordt een versnelling verwacht. En dan is die al zo lang voorspelde ijsvrije Noordpool zomaar weer in zicht.
