Riool blijkt perfecte broedplaats voor antibioticaresistente bacteriën: veel groter gevaar dan gedacht

Antibioticaresistentie wordt ook wel de ‘stille pandemie’ genoemd. Jaarlijks overlijden er tienduizenden mensen aan resistente bacteriën. Het riool blijkt een veel grotere broedplaats voor deze bacteriën dan gedacht. 

Volgens Zweedse onderzoekers heeft het rioolwater een aantal unieke eigenschappen, die het perfect maken voor onschuldige microben om zich te ontwikkelen tot ziekmakende bacteriën. Geen fijn bericht, wel positief is dat we met de opgedane kennis een plan kunnen bedenken om de gevolgen te beperken.

Honderden miljoenen jaren oud
De wetenschap heeft antibiotica niet bedacht in het lab. Sterker nog, micro-organismen maakten al ver voordat de eerste mens op aarde rondliep de eerste antibiotische moleculen aan. Zo ontwikkelden bacteriën het bijzondere vermogen om zichzelf te verdedigen tegen andere microben. Wij hebben het trucje van hen afgekeken, de productie van de werkzame stoffen geautomatiseerd en daarna wereldwijd ingezet tegen allerlei bacteriële en schimmelinfecties.

Helaas zijn antibiotica de afgelopen tientallen jaren in de medische en agrarische wereld zo ontzettend veel gebruikt, dat we de ziekteverwekkers de kans hebben gegeven om terug te vechten door een evolutionair tegengif te ontwikkelen. De bacteriën verzamelen meer en meer resistente genen in hun DNA. Dit is een proces van meerdere stappen, waarbij eerst de stukjes DNA met antibiotica-informatie loskomen uit de chromosomen van de goedaardige bacteriën waarin ze vastzitten, waarna ze vrij rond gaan dobberen buiten de cellen. Deze genenpakketjes kunnen dan overspringen op een andere microbensoort en uiteindelijk bij een ziekteverwekker aanbelanden.

Drietrapsraket
Het onderzoek van de Zweedse biologen levert bewijs over de manier waarop de genen zich losmaken, de cel uitglippen en heelhuids naar een ander organisme toe weten te bewegen in rioolwater. Uit eerdere studies bleek al dat resten van antibiotica in afvalwater de ontwikkeling van antibioticaresistente bacteriën kunnen versnellen. Nu blijkt dat resistente genen in het smerige water ook relatief makkelijk van goedaardige bacteriën naar ziekteverwekkende soorten over kunnen springen. Hiervoor moeten zowel de goede als de slechte microben aanwezig zijn in het water, samen met de antibioticaresten en het specifieke stukje resistent chromosoom, anders gaat de microscopische kruisbestuiving niet werken.

De microbiologen bestudeerden DNA van duizenden monsters uit verschillende omgevingen en waren met stomheid geslagen toen bleek dat dit ingewikkelde proces niet of nauwelijks in de darmen van mens of dier plaatsvond, maar wel in allerlei afvalwatermonsters die overal ter wereld waren verzameld. “We moeten in onze strijd tegen antibioticaresistentie niet alleen focussen op het voorkomen van de verspreiding van resistente bacteriën die al in circulatie zijn, maar we moeten ook de geboorte van nieuwe soorten zo veel mogelijk tegenhouden”, zegt hoofdonderzoeker Fanny Berglund van de University of Göteborg.

Stop met overmatig antibioticagebruik
Het team heeft al vele onderzoeken gepubliceerd waaruit blijkt dat er een grote variatie in resistente genen bestaat, veel meer dan te zien is in ziekteverwekkende bacteriën. Genenpakketjes kunnen in een externe omgeving overspringen van soort op soort en uiteindelijk bij gevaarlijke microben arriveren, die zo resistent kunnen worden voor bepaalde antibiotica. De onderzoekers leggen uit dat het daarom geen goed idee is om het milieu te vervuilen met grote hoeveelheden antibiotica: het is een trigger voor de evolutie van resistente micro-organismen.

“Er wordt veel aandacht besteed aan het reduceren van antibioticagebruik bij mens en dier. Dit is zeker belangrijk, maar ons onderzoek laat zien dat het ook erg nuttig is om te letten op wat er in het rioolwater gebeurt. In ons afvalwater krijgen bacteriën de kans om genen uit te wisselen. Het is een ideale broedplaats voor antibioticaresistente ziekteverwekkers”, besluit Berglund.