Een goedje dat de violen beschermde tegen destijds heersende wormenplagen blijkt aan de prachtige klanken ten grondslag te liggen.
Stradivarius-violen, gebouwd door de 17e-eeuwse vioolbouwer Antonio Stradivari, zijn wereldberoemd. Dat komt niet alleen door hun prachtige voorkomen, maar voornamelijk door het schitterende geluid. Zo worden Stradivarius-violen beschouwd als de mooist klinkende violen ter wereld. Lang werd gedacht dat dit aan de buitengewone talenten van Stradivari zelf lag. Maar nu hebben onderzoekers het enigszins ontnuchterende geheim ontraadseld.
De Italiaan Antonio Stradivari (1644 –1737) – of gelatiniseerd Antonius Stradivarius – is misschien wel de bekendste vioolbouwer ooit. Tijdens zijn leven bouwde hij meer dan 1.200 violen en verkocht ze alleen aan de allerrijksten – inclusief leden van het koningshuis. Tegenwoordig zijn er nog zo’n 600 Stradivarius-violen over. De hoogste prijs ooit betaald voor een viool van Stradivari was 11 miljoen euro in 2011 op een online veiling. De meeste gaan zeker wel voor acht miljoen euro over de toonbank.
Nieuw onderzoek heeft bevestigd dat de beroemde vioolbouwer zijn instrumenten behandelde met een mengsel van chemicaliën. En dit goedje zou weleens verantwoordelijk kunnen zijn voor het unieke geluid.
Theorie
Het betekent dat naast het fijne vakmanschap van Stradivari, de prachtige klanken van de instrumenten ook weleens te danken kunnen zijn aan een chemisch mengseltje. Een theorie die overigens zo’n 40 jaar geleden voor het eerst werd geopperd. “Al mijn onderzoek gedurende vele jaren is gebaseerd op de veronderstelling dat het hout van de grote meesters een agressieve chemische behandeling onderging,” aldus onderzoeker Joseph Nagyvary. “Dit speelde een directe rol bij het creëren van het geweldige geluid.”
Het mengsel
Onderzoekers hebben nu ook ontdekt met welke chemicaliën de violen precies werden behandeld. Zo blijkt het te gaan om borax, zink, koper en aluin, samen met kalkwater. “Borax wordt al eeuwenlang als conserveermiddel gebruikt,” vertelt Nagyvary. “Het gaat zelfs terug tot de oude Egyptenaren, die het toepasten bij mummificatie. Later werd het gebruikt als insecticide.”
Wormenplaag
Het team vermoedt dan ook dat de vioolbouwer het mengsel aanvankelijk niet op het hout smeerde voor het geluid. Waarschijnlijk behandelde Stradivari zijn violen met het mengsel om te voorkomen dat wormen het hout aanvraten. “Wormenplagen waren destijds wijdverbreid,” aldus Nagyvary. Vervolgens ontdekte de vioolbouwer dat het impregneren van het hout ook een aantal gunstige en akoestische voordelen met zich meebracht. “Deze methoden werden geheim gehouden,” gaat Nagyvary verder. “Er bestonden destijds nog geen patenten. Hoe het hout met chemicaliën werd gemanipuleerd, was bovendien door een visuele inspectie van het eindproduct niet te raden.”
Andere vioolbouwers
Overigens was Stradivari niet de enige die deze slimme tactiek erop nahield. Ook Guarneri del Gesù, een wat minder bekende tijdgenoot, zou het hout waarmee hij zijn instrumenten bouwde, in een chemisch mengsel hebben laten weken. Volgens Nagyvary deden ze dat echter wel elk op hun eigen manier. Hoewel Guarneri del Gesù moeite had om zijn violen aan de man te brengen, worden zijn instrumenten tegenwoordig beschouwd als van gelijkwaardige klasse als die van Stradivari. “Hun violen zijn al 220 jaar ongeëvenaard in geluid en kwaliteit,” stelt Nagyvary.
Hoe de chemicaliën de violen hun onberispelijke klanken geven? Dat weten de onderzoekers nog niet precies. Verder onderzoek is nodig om dat te verduidelijken. Al is dat nog niet zo eenvoudig. “Ten eerste heb je enkele tientallen monsters nodig van niet alleen de violen van Stradivari en Guarneri, maar ook van andere bouwers uit de Gouden Periode (1660-1750),” legt Nagyvary uit. “Er zal een betere samenwerking moeten komen tussen de meesterrestaurateurs van antieke muziekinstrumenten, de beste bouwers van onze tijd en de wetenschappers die de experimenten vaak pro deo in hun vrije tijd uitvoeren.”
