Het huidige ozongat boven Antarctica is zelfs één van de grootste en diepste van de afgelopen jaren.
Dat hebben wetenschappers van de Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) bekendgemaakt. Zij houden het gat in de ozonlaag onder meer met satellieten in de gaten.
Ozonlaag
In de stratosfeer – op ongeveer 40 kilometer hoogte – bevindt zich de ozonlaag. Deze beschermt ons tegen schadelijke UV-straling en is daarmee dus heel belangrijk.
Maar in de jaren tachtig van de vorige eeuw ontdekten onderzoekers dat deze ozonlaag ernstig werd aangetast door drijfgassen (cfk’s) die onder meer massaal werden toegepast in spuitbussen en koelkasten (zie kader hieronder). Met name boven Antarctica nam de concentratie ozon hierdoor zodanig af dat er ook wel werd gesproken van een ‘gat in de ozonlaag’. Het is geen echt ‘gat’, maar een gebied waarin de ozonconcentratie opmerkelijk laag ligt.
Wanneer cfk’s in de atmosfeer terechtkomen, worden ze onder invloed van UV-straling – afkomstig van onze zon – afgebroken. Zo ontstaan chloorradicalen. En die laatstgenoemde stoffen breken ozonmoleculen – die bestaan uit drie zuurstofatomen – af. In een poging de ozonlaag te redden, werd in 1987 het Montreal Protocol in het leven geroepen. Landen uit alle delen van de wereld beloofden de productie van stoffen die de ozonlaag aantastten – zoals cfk’s – uit te faseren. En dat werkte; het gat in de ozonlaag is de afgelopen jaren kleiner geworden.
Het gat in de ozonlaag is niet het hele jaar door even groot. Het ontstaat traditioneel aan het eind van de winter, als de zon Antarctica weer beschijnt en de ozonvernietigers door UV-straling worden opgebroken. Meestal bereikt het gat in de ozonlaag dan ergens in oktober zijn maximale omvang, om vervolgens weer kleiner te worden als de lente aanbreekt (zie kader hieronder).
Tijdens de winter is het niet alleen donker op Antarctica. De temperaturen lopen ook flink terug en er ontstaat een polaire straalstroom. Deze straalstroom zorgt ervoor dat de stratosfeer boven Antarctica koud blijft, doordat er nauwelijks uitwisseling plaatsvindt met andere (relatief warme) weersystemen. Tegelijkertijd hopen zich in deze polaire straalstroom chloor- en broombevattende stoffen op. Deze worden door chemische reacties op ijskristallen in polaire stratosferische wolken reactiever. En zodra de zonnestralen weer doordringen in de stratosfeer worden deze reactieve stoffen moeiteloos opgebroken in chemisch actieve chloor- en broomatomen die de ozonmoleculen snel vernietigen. Die afbraak piekt vaak in oktober. Daarna neemt de afbraak van ozon af, doordat de polaire straalstroom verzwakt. De temperatuur in de stratosfeer loopt op en de polaire stratosferische wolken – die de afbraak van ozon dus faciliteren – verdwijnen. Tegelijkertijd kan ozonrijke lucht van lagere breedtes de polaire stratosfeer weer gemakkelijker bereiken en de ozonconcentratie aanvullen. Zo wordt het gat in de ozonlaag langzaam maar zeker kleiner.
Wetenschappers stellen nu dus dat het gat in de ozonlaag zijn maximale omvang van dit jaar bereikt heeft. En het resulterende gat is niet alleen opvallend groot, maar ook heel diep. Zo wijzen satellietmetingen uit dat de ozonconcentraties in de atmosfeer boven Antarctica op ongeveer 20 tot 25 kilometer tot bijna nul gedaald zijn. Het is volgens de onderzoekers te wijten aan een zeer sterke, stabiele en koude polaire straalstroom.
Variatie
“Er is veel variatie in de mate waarin ozongaten zich elk jaar ontwikkelen,” vertelt onderzoeker Vincent-Henri Peuch, directeur van Copernicus atmosfeermonitoringsdienst bij ECMWF. “Toen het zonlicht de afgelopen weken terugkeerde naar de Zuidpool, zagen we een voortdurende aantasting van de ozonlaag in dit gebied. Na het ongewoon kleine en kortstondige ozongat in 2019, dat werd veroorzaakt door speciale meteorologische omstandigheden, signaleren we dit jaar opnieuw een vrij groot gat. Dit bevestigt dat we door moeten gaan met het handhaven van het Montreal Protocol dat de uitstoot van ozonafbrekende chemicaliën verbiedt.”
Het Montreal Protocol werkt, zo stelden onderzoekers eerder al. De ozonafbraak is de afgelopen jaren meetbaar afgenomen en dat is te herleiden naar een afname van cfk’s. Toch zal het – door toedoen van de lange levensduur van cfk’s – naar verwachting nog jaren duren voor het gat in de ozonlaag verleden tijd is. “Voordat het gat helemaal weg is, is het 2060 of 2080 en zelfs dan is er misschien nog steeds een klein gaatje te bekennen,” stelde onderzoeker Anne Douglass eerder.
