Tijdens de coronapandemie troffen overheden wereldwijd strenge maatregelen om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Scholen gingen dicht en het openbare leven werd via lockdowns tot een minimum beperkt. Dit heeft ervoor gezorgd dat het brein van tieners sneller is verouderd. Vooral bij meisjes is er een groot verschil te zien op de hersenscans.
Uit onderzoek is inmiddels duidelijk geworden dat deze verplichte isolatie en verstoring van het dagelijks leven een negatieve invloed heeft gehad op de psychische gezondheid van met name jongeren. De adolescentie is een periode waarin jongeren zich ontwikkelen van kind naar volwassene. Deze fase kenmerkt zich door grote emotionele, sociale en gedragsmatige veranderingen. Het is ook de tijd waarin jongeren hun eigen identiteit, zelfvertrouwen en zelfbeheersing opbouwen. De pandemie zorgde ervoor dat de sociale interactie sterk afnam, wat weer leidde tot angst-, stress- en depressieve klachten.
Hersenveroudering
Uit een recente studie van de University of Washington komt nu een ander opvallend effect van de pandemie naar voren: een versnelde hersenveroudering bij tieners. Dit versneld volwassen worden van het brein is vooral zichtbaar bij meisjes. Gemiddeld blijken meisjeshersenen 4,2 jaar sneller te zijn ontwikkeld, tegenover 1,4 jaar bij jongens. “We zien de pandemie vaak als een gezondheidscrisis”, zegt onderzoeker Patricia Kuhl. “Maar we weten nu ook dat het andere ingrijpende veranderingen in ons leven teweeg heeft gebracht, vooral bij tieners.”
Dunnere hersenschors
De rijping van het brein meten we aan de hand van de dikte van de hersenschors, de buitenste laag van de hersenen. Deze hersenschors wordt op natuurlijke wijze dunner naarmate we ouder worden. Chronische stress en tegenslag kunnen dit proces echter versnellen, wat het risico op psychische aandoeningen als angst en depressie vergroot. Dit soort problemen komt vaak naar voren in de adolescentie, en meisjes lopen hierbij een groter risico.
Het onderzoek naar de hersenontwikkeling van tieners begon al in 2018, met als doel de normale veranderingen in de hersenen van adolescenten te volgen. De pandemie zorgde echter voor vertraging in het onderzoek, waardoor de herhalingsmetingen pas in 2021 konden plaatsvinden. Tegen die tijd was de oorspronkelijke vraag over normale tienerontwikkeling niet meer relevant. “Toen de pandemie begon, waren we benieuwd wat het effect van de lockdowns zou zijn, en welke veranderingen in de hersenen we konden zien op de scans”, legt hoofdonderzoeker Neva Corrigan uit. “Wat betekende het voor onze tieners om thuis te zitten in plaats van in hun sociale kring – niet op school, geen sport, geen vriendengroep om mee af te spreken?”
Impact
Met behulp van gegevens uit 2018 maakten de onderzoekers een model van de verwachte hersenschorsverdunning bij tieners. Toen ze de hersenen van de jongeren opnieuw onderzochten – meer dan tachtig procent van de oorspronkelijke deelnemers keerde terug voor een nieuwe meting – bleek dat de hersenschors sneller was uitgedund dan normaal. Dit effect bleek veel sterker bij meisjes, bij wie het dunner worden in alle delen van de hersenen zichtbaar was. Bij jongens was de versnelde verdunning alleen te zien in de visuele cortex.
Volgens Kuhl is de grotere impact op de hersenen van meisjes te verklaren door het belang van sociale interactie. “Meisjes hechten vaak meer waarde aan de relaties met hun vriendinnen, ze willen afspreken, praten en gevoelens delen. Jongens komen vaker samen voor fysieke activiteiten.”
Uitlaatklep ontbrak
De pandemie sloeg dus vooral toe bij meisjes, legt de onderzoeker uit. “Tieners lopen al op een dun koord, ze proberen hun leven op orde te krijgen. Dan komt er een wereldwijde pandemie en verdwijnen hun normale manieren om te ontspannen. Die uitlaatkleppen zijn er niet meer, maar de sociale druk blijft bestaan door sociale media. Het lijkt erop dat de pandemie meisjes veel meer heeft geïsoleerd. Alle tieners kregen te maken met sociale isolatie, maar bij meisjes was de impact op hun hersenen veel groter.”
Kuhl maakt duidelijk dat de hersenschors van deze jongeren waarschijnlijk niet meer aangroeit nu het normale sociale leven is teruggekeerd, maar dat er mogelijk wel herstel optreedt in de vorm van een tragere verdunning van het hersenweefsel in de toekomst. Of dit ook daadwerkelijk gebeurt, is een vraag die pas na vervolgonderzoek kan worden beantwoord. “Het is mogelijk dat er enig herstel plaatsvindt”, zegt Kuhl. “Maar het zou ook kunnen dat de versnelde hersenontwikkeling bij deze tieners blijvend is.”
Diepgaande vervolgvragen
Bij oudere mensen correleert de mate van hersenschorsverdunning met cognitieve functies, zoals de verwerkingssnelheid en het vermogen om dagelijkse taken uit te voeren. Het is echter niet duidelijk of dit ook geldt voor tieners. “De pandemie heeft ons laten zien hoe kwetsbaar de hersenen van tieners zijn”, aldus Kuhl. “Ons onderzoek roept nieuwe vragen op over de gevolgen van een versnelling van het verouderingsproces van het brein. De beste onderzoeken brengen vaak diepgaande nieuwe vragen naar voren, en dat is precies wat we hier hebben gedaan.”
