En het antwoord is… nee.
Als een wilde baviaan voor de spiegel staat, heeft hij dan door dat hij zichzelf ziet? Dat was de vraag die onderzoekers in een nieuwe studie hebben gepoogd te beantwoorden. Hiervoor maakten ze gebruik van een experiment dat al jaren geleden werd bedacht: de spiegelproef. Chimpansees, dolfijnen, eksters en zelfs olifanten zijn al geslaagd voor deze test. Maar verdient de wilde baviaan ook een plekje op dit prestigieuze lijstje?
Om vast te stellen of dieren zichzelf in de spiegel herkennen en zich dus van zichzelf bewust zijn, wordt vaak gebruik gemaakt van wat onderzoekers de ‘spiegelproef’ noemen. In deze proef wordt een dier onopgemerkt gemarkeerd met een stip op zijn lichaam. Daarna wordt het voor een spiegel geplaatst, en wordt afgewacht of het dier de markering opmerkt. Als het probeert de stip aan te raken of van dichterbij te inspecteren, kan met enige zekerheid worden geconstateerd dat het dier zichzelf in de spiegel herkent.
Tussen mei en oktober 2021 observeerden onderzoekers 120 beerbavianen in het Tsaobis Nature Park in Namibië. Met deze studie wilden ze meer leren over zelfbewustzijn bij wilde primaten, die tot nu toe vrijwel alleen in gevangenschap waren onderzocht. “Antropologen onderzoeken al 50 jaar het zelfbewustzijn van dieren”, vertelt onderzoeker Alecia Carter van UCL Anthropology. “Eerdere studies richten zich echter vaak op een klein aantal dieren die in gevangenschap zijn grootgebracht. Onze studie is de eerste lasertest die in het wild is gedaan, en we hopen dat dit een basis vormt voor toekomstig onderzoek naar zelfherkenning.”
Kennismaking
De onderzoekers startten met een kennismakingsperiode, waarbij de bavianen de tijd kregen om aan spiegels te wennen. Voor deze dieren, die in hun droge, natuurlijke leefgebied nauwelijks reflecterende oppervlakken tegenkomen, was dit een geheel nieuwe ervaring. Dit in tegenstelling tot primaten in gevangenschap, die vaak al vaker met hun eigen spiegelbeeld in aanraking zijn geweest.
Zoals te zien is in bovenstaande beelden, richtten de onderzoekers eerst een rode of groene laserpointer op een zichtbaar deel van het lichaam van de baviaan, zoals een hand of voet. Dit was om te testen of de baviaan de markering op zijn eigen lichaam zou onderzoeken. De bavianen reageerden nieuwsgierig; ze vonden de markering duidelijk interessant en raakten deze aan of krabden eraan.
Oor of wang
Daarna richtten de onderzoekers de laser op een plek die de baviaan zonder spiegel niet kon zien, zoals een oor of een wang. Maar terwijl ze voor de spiegel zaten, reageerden de bavianen nauwelijks op de laserstraal. Dit suggereert dat ze de baviaan in de spiegel niet als zichzelf herkenden.
Gefaald
Het betekent dat de wilde bavianen dus faalden voor de spiegelproef. “De beerbavianen die we in Tsaobis Nature Park observeerden, vonden de spiegels zeker leuk als nieuw speeltje”, vertelt Carter. “Maar tijdens onze studie begrepen ze niet helemaal dat het spiegelbeeld hun eigen lichaam liet zien en dat de laserstraal in de spiegel eigenlijk op henzelf was.”
Interesse
In het algemeen nam de belangstelling voor de lasers af naarmate de bavianen ouder waren. Ook waren de mannelijke bavianen nieuwsgieriger dan de vrouwelijke. Ten slotte reageerden ze sterker op de groene laserstraal dan op de rode.
Al met al dragen de nieuwe bevindingen bij aan ons begrip van zelfbewustzijn onder wilde primaten. “Onze studie biedt een uitstekend uitgangspunt voor wetenschappers en antropologen om verder onderzoek te doen naar het zelfbewustzijn van primaten in hun natuurlijke omgeving”, zegt onderzoeker Esa Ahmad. “Dit onderzoek bevestigt dat sommige apen zichzelf niet spontaan in een spiegel herkennen. Maar omdat de bavianen zich snel vertrouwd maakten met hun eigen spiegelbeeld, lijkt het erop dat ze hun reflectie ook weer niet als iets vreemds beschouwen.”
