Hekel aan kerst? Deze kever werkt samen met een schimmel om wilde sparren kapot te vreten

De fijnspar wordt massaal aangevallen door hongerige schorskevers. De insecten beantwoorden de chemische ‘lokroep’ van symbiotische schimmels, waarna ze gezamenlijk de bomen tot de grond toe afbreken.

De afgelopen jaren zijn er vooral in Duitse bossen grote uitbraken geweest van de letterzetterkever, oftewel de Ips typographus. Zo is in het Thüringer Woud en de Harz meer dan 40 vierkante kilometer aan fijnsparren zo ernstig beschadigd dat ze gekapt moesten worden. De letterzetter is een donkerbruine kever, die maar een halve centimeter lang is. Zijn kop is van bovenaf niet te zien, omdat hij een halsschild draagt. Hij heeft het vooral gemunt op fijnsparren, maar lust ook lariks, zwarte den, zilverspar of andere naaldbomen.

Paringskamers en vraatgangen
Naaldbomen maken hars aan om de kleine monstertjes te weren, maar als een boom verzwakt is door schade, droogte of is omgevallen door noodweer, dan zien de kevers hun kans schoon en knabbelen de mannelijke letterzetters zich door de schors naar binnen. Ze graven een paringskamer, lokken vrouwtjes met een feromoon en graven nog meer gangen waar de vrouwtjes eitjes in leggen. De larven tasten de boom daarna nog verder aan met hun vraatgangen en vliegen als ze hun buikje rond hebben gegeten uit naar een volgende boom.

Bij gebrek aan verzwakte bomen of bij een grote plaag vallen de letterzetters ook gezonde bomen aan. Ze hebben dan wel de hulp van een symbiotische schimmel nodig, die hen de weg wijst met lokstoffen. Eenmaal aangekomen bij de door schimmels geïnfecteerde boom, geven de kevers ook nog eens hun eigen feromonen af, waarna er zomaar een groot insectenleger richting die arme fijnspar trekt. Er zijn in totaal zo’n 4000 tot 6000 kevers nodig om een volwassen boom te vellen. Maar hoe krijgt die mysterieuze schimmelsoort, genaamd Grosmannia penicillata nu precies die insecten zover dat ze massaal een naaldboom slopen?

Wild van schimmelgeur
De symbiotische schimmel voedt zich met boomhars, die bedoeld is om de kevers op afstand te houden. Nu de boomschors niet meer beschermd is door de hars, kunnen de agressieve insecten hun slag slaan. Maar hoe weten de letterzetters welke bomen zijn verzwakt door de schimmels? Ze gaan op hun neus af, of beter gezegd: ze detecteren met gespecialiseerde olfactorische sensorische neuronen in hun antennes de feromonen die de schimmels afgeven aan de lucht. De geur van hun symbiotische partners lokt de kevers niet alleen, ze worden door de lokstoffen zelfs aangemoedigd om tunnels te graven in de bast. Het wrange voor de boom is dat de schimmel de terpenen (eenvoudige koolwaterstofmoleculen) in de hars omzet naar zuurstofrijke terpenen, die dienstdoen als lokgeur voor de houtvretende kevers.

Goed ruiken
De schorskevers zijn afhankelijk van hun schimmelige bondgenoten om zich voort te kunnen planten in de bomen. En andersom hebben de ecto-symbiotische (buiten de kevers levende) schimmels de hulp van de letterzetters nodig om een nieuwe gastheerboom te vinden. Onderzoekers van het Duitse Max Planck Instituut ontdekten dat de kevers op chemische lokstoffen van de schimmels afkomen, die worden aangemaakt bij het afbreken van het sparrenhars. Ze onderzochten ook een andere schimmelsoort die sparrenhars kan afbreken, maar die juist schadelijk is voor letterzetterkevers. De kevers moesten niets hebben van de chemische stoffen die deze pathogene schimmels aan de omgeving afgaven. De wetenschappers concludeerden daarom dat de schorskevers hun reukvermogen gebruiken om goede en slechte schimmels van elkaar te onderscheiden.

Een koekje van eigen deeg
De resultaten van deze nieuwe studie helpen bij de bestrijding van uitbraken van letterzetterkevers. Er zijn verschillende methodes om een letterzetterplaag tegen te gaan. Een populair middel in de strijd tegen dit ongedierte is het plaatsen van feromoonvallen, maar die hebben de uitbraken van afgelopen jaren niet kunnen voorkomen. Daarom testen de onderzoekers nu of deze geurvallen beter werken door er een dosis zuurstofrijke monoterpenen op basis van de uitstoot van de onderzochte symbiotische schimmelsoort aan toe te voegen.

Bronmateriaal

"Competing interests: The authors have declared that no competing interests exist" - PLoS Biology
Afbeelding bovenaan dit artikel: HHelene / Getty (via Canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd