Heeft deze oude ruimtesonde – zonder dat we het doorhadden – 40 jaar geleden al sporen van leven gevonden op Venus?

Het zou zomaar kunnen.

Het was een paar weken geleden wereldnieuws. In het wolkendek van Venus hadden onderzoekers fosfine ontdekt; een gas dat hier op aarde geproduceerd wordt door bacteriën en ook op Venus dus wel eens kan wijzen op de aanwezigheid van leven. Een fascinerende ontdekking die onze kijk op het zo op het eerste oog behoorlijk ongastvrije Venus radicaal veranderd heeft en het verlangen om deze planeet nader te onderzoeken, aanwakkerde.

Ruimtemissie
Direct gingen er stemmen op om een ruimtesonde naar Venus te sturen, om een beter beeld te krijgen van de samenstelling van Venus’ atmosfeer en natuurlijk helder te krijgen of bacteriën ook daadwerkelijk de bron van het waargenomen fosfine zijn. Ondanks het enthousiasme kan het echter jaren duren voor een dergelijke ruimtesonde zich in een baan rond Venus nestelt en de aanwezigheid van fosfine kan bevestigen en verklaren.

Reden genoeg voor onderzoekers om zich vast te bijten in data verzameld door Pioneer Venus 2. De sonde kwam in december 1978 bij Venus aan en onderzocht de bovenste lagen van Venus’ atmosfeer. En een nieuwe analyse van data verzameld door de Large Probe Neutral Mass Spectrometer (LNMS) die Pioneer Venus in Venus’ atmosfeer liet zakken, suggereert nu voorzichtig dat Pioneer Venus 2 – zonder dat we ons daar meer dan veertig jaar geleden bewust van waren – misschien ook fosfine heeft gespot.

Wat hebben ze precies gezien?
“We hebben in de data van LNMS een signaal gevonden dat dezelfde massa heeft als een fosforatoom,” vertelt onderzoeker Rakesh Mogul aan Scientias.nl. “Dat wijst erop dat de iets lager gelegen wolken een neutraal gas herbergen dat fosfor bevat.” Het kan hinten op de aanwezigheid van fosfine (PH3), dat is opgebouwd uit een fosforatoom en drie waterstofatomen.

Fosfine
De onderzoekers kunnen op basis van de data met zekerheid zeggen dat fosforatomen in de atmosfeer van Venus aanwezig zijn. Maar hoe zit het nu met fosfine? Daarvan kan op basis van de data niet met zekerheid worden gezegd dat het in de atmosfeer aanwezig is, maar er zijn wel signalen gevonden die daarop wijzen, aldus Mogul. “We hebben ook massa’s gezien die kunnen wijzen op de aanwezigheid van PH3.”

Unieke chemie
Dat deze signalen onderzoekers eerder niet zijn opgevallen, is te verklaren door het feit dat ze deze niet in Venus’ atmosfeer verwachtten, denkt Mogul. “Onze hypothese is dat het lager gelegen wolkendek een eigen, unieke chemie heeft. En misschien, heel misschien maakt fosfine daar deel vanuit.”

Equilibrium
Het idee dat op Venus onverwachte – misschien wel door leven ingegeven – chemische processen spelen, wordt verder onderschreven voor het feit dat de onderzoekers in de data ook stuitten op aanwijzingen voor de aanwezigheid van onder meer methaan, stikstofmonoxide, waterstofgas en waterstofperoxide. Ook deze elementen verwacht je – net als fosfine – niet in atmosfeer die ‘in equilibrium is’. “Equilibrium betekent evenwicht,” zo legt Mogul uit. “Elementen trekken en duwen tot er geen grote veranderingen meer optreden en alleen hier en daar wat kleine veranderingen ontstaan en dingen dus vrij stabiel zijn. In de chemie zien we dat reactieve chemicaliën (zoals bijvoorbeeld waterstofperoxide, red.) door de tijd heen toch een equilibrium bereiken. Dus wanneer we reactieve moleculen in een omgeving aantreffen (en er nog geen sprake is van een equilibrium, red.), is er meestal een bron of kracht die de chemie in die richting duwt. Op aarde is fosfine daar een mooi voorbeeld van, omdat anaerobe bacteriën het voortdurend produceren. Dat we nu ook op Venus mogelijk moleculen hebben gedetecteerd die niet in equilibrium zijn, is heel interessant, omdat het betekent dat de chemie veel gecompliceerder is dan we denken.”

Missies
Of er echt sprake is van complexe chemische processen waarbij onder meer fosfine ontstaat en of deze ook daadwerkelijk worden ingegeven door leven, kan maar op één manier duidelijk worden. “We moeten naar Venus toe en daar een tijdje blijven.” Verschillende ruimtevaartorganisaties – waaronder NASa en ESA – denken reeds na over missies naar Venus. En elke missie is waardevol, omdat deze meer informatie oplevert over de planeet en de processen die daarop spelen. Maar als we echt het naadje van de kous willen weten, moeten we veel verder gaan dan een sporadische, relatief kortdurende missie naar Venus, zo stelt Mogul. “Als je meer wilt weten over de leefbaarheid van Venus in het verleden, het heden en de toekomst, dan moet je er langdurig chemisch en geologisch onderzoek doen om de bronnen van elke mogelijke chemische onbalans in de wolken te achterhalen. Daarvoor kun je gebruik maken van sondes in een baan rond Venus, maar ook van sondes die aan ballonnen tussen Venus’ wolken hangen of van warmtebestendige landers.”

Het vereist flinke investeringen. Maar aan het eind van de rit kan het alle moeite meer dan waard zijn, denkt Mogul. “Ik denk graag dat er leven mogelijk is op Venus (…) en het is ook niet zo’n onredelijke gedachte, zolang er voedingsstoffen en water voorhanden zijn.”

WIST JE DAT…

…onderzoekers kort na de ontdekking van fosfine in de atmosfeer van Venus al uitgerekend hebben hoeveel aliens er nodig zijn om de veronderstelde hoeveelheden van het gas te produceren? Lees er hier alles over!

Bronmateriaal

"Is Phosphine in the Mass Spectra from Venus’ Clouds?" - Arxiv
Interview met Rakesh Mogul
Afbeelding bovenaan dit artikel:

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd