Haaienvinnensoep doet niet alleen de zaak van haaien geen goed. Ook wij mensen lopen een gezondheidsrisico als we de soep nuttigen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek.
Haaienvinnensoep is al eeuwen een delicatesse in Azië. Het is het besef te kunnen heersen over zulk een groot en machtig dier dat het eten van dit luxeproduct zo populair maakt, vooral bij de hogere klassen. Een kom haaienvinnensoep kan namelijk al snel hoog oplopen in prijs, tot zelfs 100 euro. Het laatste decennium is de welvaart in vooral China enorm gestegen; de middenklasse heeft meer geld dan ooit en vordert alle dingen die omgeven zijn met een zweem van status. Haaienvinnensoep wordt geserveerd tijdens bijzondere gelegenheden, zoals bruiloften, als teken van weelde en prestige.
Onderzoekers hebben nu aangetoond dat haaienvinnen grote hoeveelheden bevatten van het neurotoxine β-N-methylamino-L-alanine, of kortweg BMAA. Zeven soorten haaien uit de kustwateren van Zuid-Florida werden geanalyseerd op de aanwezigheid van het neurotoxine met behulp van High Performance Liquid Chromatography en fluorescentiedetectie. De resultaten tonen hoge concentraties aan van BMAA in alle bestudeerde haaiensoorten, vooral in de vinnen, nieren en lever en in beperkte mate ook in spierweefsel.
Voorzichtigheid
BMAA wordt geproduceerd door verschillende soorten vrijlevende cyanobacteriën en cyanobacteriële symbionten. Er werd al voldoende gepubliceerd over de negatieve effecten van cyanobacteriën op organismen dat er reden genoeg is om een voorzichtige houding aan te nemen bij de vorming van algenbloei in recreatie- of zeewater. Bij algenbloei komen grote hoeveelheden cyanobacteriën massaal tot ontwikkeling, waarbij zoveel zuurstof wordt onttrokken aan het water dat vissen letterlijk stikken. Het grote gevaar schuilt echter in de eigenschap van cyanobacteriën om gifstoffen te produceren, het gaat om neurotoxines, cytotoxines, hepatotoxines en dermatotoxines.
Alzheimer
Het neurotoxine BMAA wordt in verband gebracht met de ziekte van Alzheimer, amyotrofe laterale sclerose (ALS) en andere neurodegeneratieve aandoeningen. Waarschijnlijk is dit toxine de voornaamste doodsoorzaak bij inwoners van het eiland Guam. Zij krijgen de gifstof binnen met producten van een palmvaren waarvan de wortels in symbiose leven met cyanobacteriën.
Geen algenbloei, wel BMAA
Eerder was BMAA al ontdekt in verschillende schaaldieren en vissen. Omdat haaien behoren tot het hoogste trofische niveau in de voedselketen (toppredatoren), kunnen zij BMAA verzamelen bij actieve blootstelling aan gebieden met algenbloei. Wat ook interessant is: hoge concentraties BMAA werden gevonden in de vinnen van haaien uit gebieden zonder algenbloei. Dit is mogelijk omdat haaien zich veel verplaatsen tussen verschillende habitats; het is erg waarschijnlijk dat zij zich constant in en uit gebieden met algenbloei bewegen.
Kwik
Omdat haaien er ook al om bekend staan dat zij gemakkelijk kwik en andere zware metalen opstapelen, hebben de onderzoekers dan ook hun bedenkingen bij de consumptie van haaienvinnensoep. Het besluit van het onderzoeksrapport luidt dat ‘humaan verbruik van haaienvinnen gezondheidsrisico’s inhoudt inzake BMAA, vooral in combinatie met kwik of andere toxines.’
Wanneer we minder haaienvinnensoep nuttigen, dan snijdt het mes aan twee kanten: het doet onze gezondheid, maar ook de haaienpopulatie zelf goed. Haaien behoren tot de meest bedreigde soorten van alle zeedieren. Van haaien wordt, net zoals van tonijn en zwaardvis, ondertussen meer gevangen dan de natuur aankan. In de afgelopen 30 jaar zijn de haaienpopulaties wereldwijd gemiddeld met zo’n 65 tot 80 procent afgenomen, de commercieel meest interessante soorten zelfs met meer dan 95 procent.
Bakstenen muur
Aangezien haaien functioneren als toppredator zijn zij vitaal voor het ecosysteem van de oceanen. Peter Knights, directeur van WildAid International, vergelijkt het ecosysteem van de oceanen met een bakstenen muur: neem er enkele bakstenen uit en de zaak stort in. Dat is ook logisch omdat deze systemen zich over miljoenen jaren hebben kunnen evolueren. Er zijn al zo’n slordige 400 miljoen jaar haaien aanwezig in onze oceanen – lang vooraleer de eerste dinosauriërs op aarde verschenen. De snelle slachtpartij van haaien, en van andere zeedieren, in met name de laatste decennia ontwricht dan ook het subtiele evenwicht dat heerst tussen de verschillende organismen in de voedselketen. Haaienpopulaties zijn dan nog eens extra kwetsbaar voor overbevissing omdat zij een erg trage levenscyclus hebben, een lange draagtijd en een beperkt aantal nakomelingen.
Bijvangst
Haaien worden vaak ook gevangen als bijvangst, tijdens de jacht op andere vissoorten. Vroeger werden de haaien terug in het water gegooid. Tegenwoordig echter is het niet eens slecht nieuws als je een haai op je dek krijgt; een onvoorziene haai wordt vaak zelfs als een bonus gezien. De vinnen worden afgesneden (‘finning‘) en het verminkte dier wordt teruggegooid in zee. Het dier leeft zelfs nog in de meeste gevallen en sterft een gruwelijke dood. Geschat wordt dat de jaarlijkse bijvangst aan haaien 50 miljoen exemplaren (!) benadert.
Het snel slinkende aantal haaien is op zichzelf al een goede reden om de haaienvinnensoep van het menu te halen. Maar onderzoekers voegen daar nu dus heel voorzichtig nog een tweede argument aan toe: onze eigen gezondheid.
Bovenstaand artikel is geschreven door Danny Haelewaters (1983). Haelewaters is vanaf juli 2012 als PhD-student werkzaam aan het Farlow Herbarium (van de Harvard University Herbaria, Cambridge – USA). Vanaf 1 september kunt u nog veel meer van zijn werk en andere zaken die hem bezighouden lezen. Hij gaat dan namelijk op Scientias.nl aan de slag als columnist. Meer lezen van Danny? Kijk dan ook eens op zijn eigen site.
