We denken bij haaien vooral aan enge films of surfers die gegrepen worden. Zelden staan we stil bij hun cruciale rol voor het ecosysteem waarin ze leven. Wetenschappers wijzen nu op het belang van de haai voor gezonde oceanen. En daarbij geldt: hoe groter, hoe belangrijker.
Overbevissing, klimaatverandering, verlies van habitat en de scheepvaart, haaien worden van alle kanten bedreigd. Toch gaat het niet enkel om de omvang van de populaties, maar meer nog om hun plaats in het ecosysteem. Daarbij speelt de grootte van de dieren een onverwachte rol.
Afschrikwekkende grootte
Zo zijn de allergrootste – de tijgerhaaien en grote witte haaien – ook het allerbelangrijkst voor een gezonde oceaan. Helaas hebben vissers het ook vooral gemunt op deze megahaaien. De apexpredators helpen met name door hun eetgewoontes het evenwicht te behouden in de wereldzeeën. Soms is hun omvang al genoeg om prooidieren af te schrikken die anders al het zeegras en andere planten opeten die nodig zijn voor gezonde oceanen.
“Hoewel haaien bekende dieren zijn, die erg gewaardeerd worden in de media en in verhalen, was hun belang voor het behoud van gezonde ecosystemen onderbelicht”, vertelt onderzoekere Jennifer Caselle, een mariene bioloog aan UC Santa Barbara. “Wij tonen nu aan dat haaien cruciaal zijn voor de functie van ecosystemen. Dat maakt de wereldwijde krimp van populaties extra zorgwekkend. Maatregelen om haaien te beschermen zijn dan ook dringend nodig”, klinkt het bezorgd.
Haaienpopulaties ingestort
In de afgelopen halve eeuw is het aantal haaien met ruim 70 procent afgenomen. Van de vijf meest voorkomende rifhaaien is 63 procent verdwenen. Volgens het Wereldnatuurfonds worden er jaarlijks 100 miljoen haaien gedood. De vinnen worden gebruikt voor soep en medicijnen.
Dat terwijl de dieren zo belangrijk zijn. Rifhaaien halen ver uit de kust hun voedsel en brengen voedingsstoffen terug naar het rif. Ook andere haaien verplaatsen voedingsstoffen die aan de basis van de voedselketen staan. Sommige soorten dienen zelf als voedsel voor andere soorten of zijn zelfs krabpalen voor vissen om parasieten te verwijderen. “Het is tijd om het te hebben over alles wat haaien doen om de gezondheid van de oceaan te bevorderen, zodat we beter prioriteiten kunnen stellen voor beschermingsmaatregelen die zoveel mogelijk impact hebben”, zegt hoofdonderzoeker Simon Dedman van de Florida International University.
Opwarming veroorzaakt opschudding
De onderzoekers bouwden voort op een aantal bestaande datasets en eerdere studies om wereldwijde haaienpopulaties in te schatten. Ze komen gelukkig niet met alleen maar slecht nieuws. Er zijn enkele veelbelovende projecten waar slim beheer lijkt te helpen om het aantal haaien te herstellen. Medeonderzoeker Douglas McCauley, die met drones en AI witte haaien bestudeert in Santa Barbara noemt het hoopgevende voorbeelden. “We hebben veel geleerd over hoe we kunnen samenleven met ecologisch belangrijke soorten die we terug op land hebben gebracht, zoals beren en wolven. Dit kan ons helpen om ook beter samen te leven met het herstellende oceaanleven”, legt hij uit.
Naar mate de aarde opwarmt, wordt het nog belangrijker om haaien te beschermen, omdat sommigen naar nieuwe gebieden verkassen, waar de temperatuur aangenamer voor ze is.
“Deze studie bevestigt wat we al lang vermoedden: haaien zijn cruciaal voor de gezondheid van de oceaan”, vertelt Lee Crockett van het Shark Conservation Fund. “Deze baanbrekende studie dient als bevestiging dat mariene natuurbeschermers, beleidsmakers en het publiek moeten erkennen dat de haai een sleutelsoort is die een nu bewezen cruciale invloed heeft op de mariene omgeving.”
Visserij aan banden
Nu er alleen maar meer gebeurt in de zee – denk aan viskwekerijen, maar ook toerisme – komen mensen steeds meer in aanraking met haaien. Des te belangrijker is het om de haaien te beschermen die het meest nodig zijn voor gezonde oceanen. “Maatregelen moeten zich richten op het herstel van populaties, waarbij juist de functionele rollen van haaien worden hersteld”, reageert onderzoeker Mike Heithaus, tot slot. “Dat vereist actie om enerzijds beschermde natuurgebieden in te stellen en anderzijds de visserij aan banden te leggen, door bijvoorbeeld vangstbeperkingen in te voeren. Als mensen gezonde oceanen willen, hebben we gezonde haaienpopulaties nodig.”
