Haaien staan bekend om hun iconische rugvin en scherpe tanden, waardoor ze vaak worden gezien als bloeddorstige zeemonsters. Nieuw onderzoek nuanceert dit beeld: soms voelen haaien zich bedreigd en vallen ze aan uit zelfbescherming.
In films als Jaws en Sharknado worden haaien vooral weggezet als bloeddorstige monsters die graag mensen oppeuzelen, een beeld dat hardnekkig blijft bestaan. Een haaienbeet komt bijna nooit voor, zo’n 100 keer per jaar waarvan rond de 10 procent dodelijk is.
Een internationaal onderzoeksteam heeft ontdekt dat haaien niet altijd aanvallen met het doel om te doden. Soms raken ze simpelweg in paniek en proberen ze zichzelf te beschermen. Haaienonderzoeker Eric Clua werkte mee aan het onderzoek dat is gepubliceerd in Frontiers in Conservation Science. “We hebben ontdekt dat haaien soms mensen bijten omdat ze zichzelf willen verdedigen tegen menselijke agressie. Het dier hoeft hiervoor niet verantwoordelijk gehouden te worden”, zegt hij.
Frans-Polynesië
Voor het onderzoek heeft het team gebruikgemaakt van het archief van Frans-Polynesië. In dit gebied wordt sinds 2009 bijgehouden waarom bijtincidenten plaatsvinden. In de periode van 2009 tot 2023 vonden74 bijtincidenten plaats. De wetenschappers denken dat vier van deze bijtincidenten plaatsvonden omdat de haai zichzelf wilde verdedigen.
Vervolgens probeerden de onderzoekers een beeld te krijgen van de situatie wereldwijd. Hiervoor hebben ze gebruikgemaakt van de Global Shark Attack Files; een initiatief dat zich focust op het beter begrijpen van de interacties tussen mensen en haaien. Het archief verzamelt al data van bijtincidenten sinds 1863 en bevat inmiddels informatie van meer dan 7000 bijtincidenten. Voor het onderzoek hebben de wetenschappers gekeken welke bijtincidenten aangemerkt staan als ‘uitgelokt’ en welke niet. Vervolgens hebben ze gekeken naar bijtincidenten die te maken hadden met activiteiten waardoor mensen zich in de buurt van haaien bevonden. Het resultaat: van de 7000 incidenten heeft een haai in 332 gevallen waarschijnlijk aangevallen vanuit zelfbescherming.
Overlevingsinstinct
De resultaten van het onderzoek zijn vooral relevant omdat ze bewijzen dat haaien niet altijd aanvallen om te doden. In het onderzoek wijzen de wetenschappers erop dat aanvallen vanuit zelfverdediging vaak een typisch karakter hebben. Zo zijn de beetwonden niet levensbedreigend en reageert de haai altijd op menselijke gedrag. Clua zegt: “we moeten het niet erg intuïtieve idee accepteren dat haaien erg voorzichtig zijn jegens mensen en dat ze over het algemeen bang zijn voor mensen. De buitensporige reactie van de haai is waarschijnlijk het overlevingsinstinct van de haai dat direct zijn werk doet.”
Clua sluit af met glashelder advies: “raak een haai nooit aan, zelfs als het dier onschuldig lijkt of hulp nodig heeft. Een haai kan aanraking al snel interpreteren als een vorm van agressie en hierop reageren. Haaien kunnen gevaarlijk zijn. Het niet aanraken van een haai is niet alleen wijs maar ook een teken dat je ze de respect geeft die wij hen schuldig zijn.”
