‘Grote Rode Vlek op Jupiter is niet stervende’

Berichten dat de eeuwenoude storm op Jupiter kleiner wordt en zelfs binnen enkele decennia dreigt te verdwijnen, zijn sterk overdreven.

Tot die conclusie komt onderzoeker Philip Marcus, verbonden aan de University of California, Berkeley, na gedegen onderzoek. Hij presenteert zijn bevindingen deze week tijdens een bijeenkomst van de American Physical Society’s Division of Fluid Dynamics in Seattle.

Orkaan-achtig
De Grote Rode Vlek is ongetwijfeld één van de oudste stormen in ons zonnestelsel. De eerste keer dat de storm werd waargenomen, was in 1665. Vervolgwaarnemingen in de jaren zeventig – door Voyager 1 en Voyager 2 – onthulden dat het om een orkaan-achtig wervelfenomeen (een vortex) gaat dat door een roodkleurig wolkendek aan het zicht onttrokken wordt.

Hoewel de orkaan-achtige storm al eeuwen meegaat, ontstonden er kort nadat de Voyagers deze van wat dichterbij bekeken, twijfels over de gezondheid van de Grote Rode Vlek. Zo ontdekten onderzoekers dat het wolkendek dat de onderliggende vortex bedekt, in 1979 ongeveer de helft kleiner was dan op beelden die aan het begin van de negentiende eeuw waren gemaakt. Het leidde tot de conclusie dat de Grote Rode Vlek aan het krimpen was en gedoemd was om te verdwijnen. Mogelijk zelfs al op korte termijn. Die zorgen werden nog eens versterkt door waarnemingen van ruimtesonde Juno, die in 2016 bij Jupiter arriveerde. De sonde zag met eigen ogen hoe het rode wolkendek ‘verschilferde’ en plukjes rode wolken loskwamen van de Grote Rode Vlek. Het leek alsof de Grote Rode Vlek uiteenviel en dat versterkte het idee dat de storm stervende was. Maar Marcus stelt nu dus dat die berichten sterk overdreven zijn. “Wij geloven dat de Grote Rode Vlek niet dreigt te verdwijnen,” zo stelt hij in een persverklaring.

Op deze beelden is te zien dat het voor de Grote Rode Vlek kenmerkende rode wolkendek wat ‘plukjes’ lijkt te verliezen. Op de eerste beelden gebeurt dat aan de oostzijde en uiteindelijk laat het plukje de Grote Rode Vlek ook daadwerkelijk los. Op de vijfde afbeelding is echter te zien dat zich opnieuw aan de oostzijde een plukje wolk vormt. Afbeelding: Chris Go.

Wolk en vortex
Dat eerdere studies een ander beeld schetsen, is volgens Marcus te herleiden naar het feit dat men geneigd is de gezondheid van de Grote Rode Vlek af te leiden uit het wolkendek dat de onderliggende vortex bedekt. “Het grootste deel van wat we over de Grote Rode Vlek te weten zijn gekomen, weten we dankzij beelden van de rode wolken die de vortex bedekken, want die wolken zijn zowel voor op aarde als in de ruimte gevestigde telescopen zichtbaar,” legt hij uit. “Het is voor ons dan ook heel natuurlijk om de gezondheid van de Grote Rode Vlek te verbinden aan de omvang van het wolkendek.” Maar dat leidt niet tot de juiste conclusies.

Modellen en waarnemingen
Dat blijkt wel uit nieuw onderzoek van Marcus en collega’s. “Door opeenvolgende beelden van het wolkendek met behulp van computermodellen waarin ook rekening wordt gehouden met de vloeistofdynamica, te analyseren kunnen we zowel de snelheden als de dynamische structuur van de onderliggende vortex – waaronder de omvang ervan – bepalen. We ontdekten dat de grenzen van de vortex niet samenvallen met de grenzen van het wolkendek; het gebied dat de wolken beslaan is groter dan het gebied dat de vortex beslaat. En dan rijst de vraag: betekent een afname in de omvang van de wolken dat ook de omvang van de vortex kleiner wordt?” Afgaand op zijn simulaties en daadwerkelijke waarnemingen denkt Marcus van niet. “Hoewel het wolkendek waarschijnlijk wel van invloed is op de vortex, is het niet van cruciaal belang voor de instandhouding ervan. Om de gezondheid van de Grote Rode Vlek te begrijpen, moeten we de gezondheid van de vortex en niet die van het wolkendek onderzoeken; het krimpen van de wolk alleen is geen aanwijzing dat de storm stervende is,” zo concludeert Marcus. En als je dan – zoals Marcus – onderzoek doet naar de vortex, dan is er eigenlijk geen enkele aanwijzing dat die recent veranderd is. “Afgaand op de interactie tussen de Grote Rode Vlek en andere vortices en de omringende straalstromen is er geen enkele bewijs dat de vortex zelf kleiner of minder krachtig is geworden.”

Versplintering
Volgens Marcus is de vortex dus nog springlevend. Maar dat roept een nieuwe vraag op. Want hoe is het versplinteren van het wolkendek – waargenomen door Juno en tot voor kort beschouwd als dé aanwijzing dat de Grote Rode Vlek stervende is – dan te verklaren? Volgens Marcus moeten we het allereerst niet zien als een uitzonderlijk fenomeen. Het enigszins uiteenvallen van het rode wolkendek zou namelijk een heel natuurlijk en regelmatig optredend proces zijn dat nu eenmaal ontstaat bij vortices die bedekt zijn met wolken. In het geval van de Grote Rode Vlek zou de eerder dit jaar waargenomen versplintering het resultaat zijn van een combinatie van twee processen, namelijk het samensmelten met kleinere anticyclonen en een ontmoeting met (niet waar te nemen) cyclonen (zie kader).

Cyclonen en anticyclonen
De Grote Rode Vlek is zoals eerder opgemerkt een vortex. De draairichting van deze vortex is tegenovergesteld aan de draairichting van Jupiter en daarom wordt deze ook wel aangeduid als een anticycloon. Jupiter bezit meerdere van deze anticyclonen. En het is niet ongebruikelijk dat de Grote Rode Vlek met kleinere anticyclonen fuseert. Daarnaast zijn op Jupiter cyclonen te vinden: vortices die in dezelfde richting roteren als Jupiter zelf. Deze cyclonen fuseren niet met anticyclonen: de twee ‘smaakjes’ vortices stoten elkaar namelijk af.

“Zowel de fusies (…) als de ontmoetingen met cyclonen zijn op zichzelf niet ongebruikelijk, maar het komt niet zo vaak voor dat ze gelijktijdig optreden,” aldus Marcus. “Hoe dan ook: geen van beide gebeurtenissen is een aanwijzing dat de Grote Rode Vlek in slechte gezondheid verkeert. Wij geloven dat deze nog heel veel jaren stand zal houden.”

Bronmateriaal

"Reports of Jupiter's Great Red Spot demise greatly exaggerated" - American Physical Society
Afbeelding bovenaan dit artikel: NASA / JPL-Caltech / SwRI / MSSS / Gerald Eichstädt / Seán Doran © CC NC SA

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd