Ultrabewerkt voedsel, het klinkt alsof het heel slecht voor je is. Maar waarom? Daar doen wetenschappers nog steeds onderzoek naar. En de resultaten vallen niet mee. Een nieuwe Franse studie laat zien dat er een verband is met onder meer diabetes.
Het lijkt met voedseladditieven net zo te zijn als met pesticiden: ieder afzonderlijk zijn ze in lage doses misschien niet zo erg, maar de combinatie van meerdere stoffen tegelijk kan wél problemen geven.
Verband met kanker
Recente studies die gegevens gebruiken uit een enorme database van meer dan 180.000 Fransen – het zogenoemde NutriNet-Santé-cohort – tonen nu een verband aan tussen het gebruik van bepaalde E-nummers en een verhoogd risico op diabetes, kanker en hart- en vaatziekten.
Hoe kan het dat deze eerder goedgekeurde stoffen toch plots schadelijk blijken? “De veiligheid van voedseladditieven is beoordeeld door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), die voor sommige stoffen een aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) heeft vastgesteld”, leggen hoofdonderzoeker Mathilde Touvier en collega Marie Payen de la Garanderie uit aan Scientias.nl. “Die beoordelingen waren echter beperkt door de beschikbare wetenschappelijke kennis van dat moment, vooral omdat er weinig gegevens over mensen beschikbaar waren en de focus lag op een klein aantal gezondheidseffecten, zoals celdood en DNA-schade.”
Maar nu is er meer onderzoek beschikbaar en blijken die vermaledijde E-nummers mogelijk tóch niet zo gezond te zijn. “Nieuwe laboratorium- en dierstudies laten zien dat sommige additieven mogelijk gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals stofwisselingsstoornissen, chronische ontsteking en verstoring van de darmflora, wat kan leiden tot darmontstekingen”, aldus de onderzoekers.
Kunstmatige zoetstoffen
Ook de studie van Touvier en Payen de la Garanderie kwam tot opmerkelijke resultaten. “In onze cohortstudie hebben we zeer gedetailleerde gegevens verzameld over wat mensen eten, inclusief merknamen en producten. Daardoor konden we voor het eerst de inname van additieven kwantificeren en het verband met chronische ziektes onderzoeken. We vonden verbanden tussen bepaalde additieven, zoals nitrieten, kunstmatige zoetstoffen en emulgatoren, en een verhoogd risico op kanker, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en diabetes.”
Maar er is meer. “Zo toonden andere onderzoekers al aan dat sommige emulgatoren een schadelijk effect hebben op de darmflora en ontstekingen veroorzaken, zowel in diermodellen als in kortdurende studies bij mensen. In 2023 classificeerde de WHO aspartaam als mogelijk kankerverwekkend voor mensen”, vult Touvier aan.
Combinatie van additieven
Het bijzondere aan deze nieuwe studie is dat er wordt gekeken naar een combinatie van E-nummers. Broodnodig, want in ultrabewerkt voedsel zitten vaak allerlei verschillende toevoegingen voor conservering, smaakversterking, kleur of textuur. “Tot nu toe werd veiligheidsonderzoek naar additieven per afzonderlijke stof uitgevoerd, terwijl mensen in werkelijkheid combinaties van toevoegingen binnenkrijgen. In een recent artikel op basis van vier menselijke celmodellen zagen we dat combinaties van additieven soms schadelijker zijn dan de stoffen afzonderlijk. Voor zover wij weten is onze studie de eerste die deze combinaties in kaart brengt en hun verband onderzoekt met het risico op diabetes.”
Om de gevolgen van blootstelling aan zulke combinaties van E-nummers te meten, analyseerde Touvier, onderzoeksdirecteur bij Inserm, samen met Payen de la Garanderie de gezondheidsgegevens van meer dan 108.000 volwassenen uit de NutriNet-Santé-cohortstudie, met een gemiddelde opvolgduur van 7,7 jaar. De deelnemers hielden online bij wat ze aten en dronken, inclusief de merken van de producten. Elke deelnemer deed dit minimaal twee dagen en sommigen tot vijftien dagen.
Om een betrouwbare schatting te maken van de blootstelling aan additieven, werden alleen die stoffen meegenomen die door minstens 5 procent van de deelnemers waren geconsumeerd. Via meerdere databanken werd bepaald welke additieven in welk product zaten.
Twee gevaarlijke combinaties
De onderzoekers identificeerden vijf combinaties van toevoegingen die vaak samen worden gegeten, omdat ze samen in producten zitten of omdat mensen bepaalde voedingsmiddelen vaak tegelijk eten. “Het risico dat we vonden is vergelijkbaar met wat vaak wordt gezien in voedingsonderzoek”, vertelt Touvier. “Wat vooral belangrijk is: twee additievencombinaties die veel worden gebruikt, bleken duidelijk samen te hangen met een hoger risico op diabetes. Die verbanden bleven bestaan, zelfs als we rekening hielden met de rest van het dieet – de inname van suiker, calorieën, verzadigd vet – en andere mogelijke invloeden. Deze E-nummers, zoals emulgatoren, kunstmatige zoetstoffen en kleurstoffen, zijn niet nodig voor onze gezondheid. Van veel producten bestaan ook varianten zonder deze stoffen, zoals bij yoghurt of crackers. Onze resultaten ondersteunen dan ook het volksgezondheidsadvies om de inname van ultrabewerkt voedsel en overbodige additieven te beperken”, stellen de onderzoekers.
Toetjes en frisdrank
De eerste schadelijke combinatie bestond vooral uit emulgatoren, zoals gemodificeerd zetmeel, pectine, guargom, carrageen, polyfosfaten en xanthaangom, een conserveermiddel (kaliumsorbaat) en een kleurstof (curcumine). Deze stoffen zitten vaak samen in bouillons, desserts, vetten en sauzen.
Het tweede mengsel zat vooral in kunstmatig gezoete dranken en frisdranken. Het bevatte zuren en zuurteregelaars (citroenzuur, natriumcitraten, fosforzuur, appelzuur), kleurstoffen (sulfiet-ammoniakkaramel, anthocyanen, paprikaconcentraat), zoetstoffen (acesulfaam-K, aspartaam, sucralose), emulgatoren (Arabische gom, pectine, guargom) en een glansmiddel (carnaubawas).
“Onze analyses wijzen op zowel versterkende als elkaar tegenwerkende effecten tussen E-nummers binnen die combinaties”, legt Touvier uit. “Deze bevindingen worden meegenomen in de toekomstige herbeoordeling van additieven door instanties zoals de EFSA en de FDA. We onderzoeken nu ook verder of deze vijf combinaties verband houden met kanker, hartziekten, hoge bloeddruk en veranderingen in de darmflora van deelnemers.” Maar deze eerste resultaten zien er dus al niet goed uit. Reden genoeg om het advies van de onderzoekers op te volgen en te matigen met ultrabewerkt voedsel.
