Grootste Dode Zee-rol blijkt op een unieke manier te zijn gemaakt

Een analyse van de boekrol onthult een vergeten manier om perkament te maken.

Het is een verhaal dat tot de verbeelding spreekt. In 1947 zoeken schaapherders in en nabij grotten in de woestijn van Judea naar een weggelopen schaap. En daarbij ontdekken ze 2000 jaar oude boekrollen die opmerkelijk goed bewaard zijn gebleven. In de jaren die volgen, worden ook grotten in de buurt uitgekamd en dat resulteert in de ontdekking van zo’n 900(!) geschriften. Eén van de grootste en best bewaarde boekrollen is de zogenoemde Tempelrol. Wetenschappers hebben zich nu nog eens over deze rol gebogen en ontdekt dat het perkament ervan op een unieke manier tot stand is gekomen.

Het onderzoek
“De Tempelrol is misschien wel de mooiste en best bewaard gebleven boekrol,” vertelt onderzoeker Admir Masic. “Wij hadden het voorrecht om fragmenten ervan die bewaard worden in een museum in Jeruzalem, te bestuderen.” Masic en collega’s waren daarbij met name geïnteresseerd in de manier waarop het perkament tot stand was gekomen. “We gebruikten verschillende geavanceerde technieken om het materiaal te karakteriseren,” zo vertelt Masic aan Scientias.nl. “Zo waren we in staat om vast te stellen hoe de dierenhuid (waar perkament van wordt gemaakt, zie kader, red.) in de oudheid is behandeld en hoe het perkament door het langdurige verblijf in de grot is aangetast.”

Het perkament dat in de grotten nabij de Dode Zee is teruggevonden, is – zoals al het oude perkament – gemaakt van dierenhuiden. Om perkament te maken, werd de huid eerst van haar-, vet- en vleesresten ontdaan, waarna de schone huid heel strak werd opgespannen om te drogen. Zodra het perkament droog was, werd het soms nog ingewreven met zouten.

Het onderzoek van Masic en collega’s onthult dat de Tempelrol met zouten is nabehandeld. Maar daarbij werd wel gebruik gemaakt van een unieke mix van zouten, die stammen uit evaporieten: gesteenten ontstaan door indamping.

Zouten
“De huiden werden in de oudheid altijd behandeld met tafelzout, oftewel natriumchloride,” vertelt Masic aan Scientias.nl. “Maar dat is niet het zout waar wij het over hebben. De zouten die wij ontdekten, houden verband met een heel speciale manier waarop men – alleen in de oudheid – perkament maakte. We ontdekten dat er in de oudheid verschillende manieren waren om perkament te maken. En één ervan was met behulp van op sulfaat gebaseerde substanties: de zouten waar wij het over hebben.”

Wie maakten de Dode Zee-rollen?

Dat is niet duidelijk. In eerste instantie werden ze toegeschreven aan de Essenen: een joodse religieuze partij die rond het begin van de jaartelling in verschillende delen van Israël te vinden was. Enkele honderden Essenen zouden zich in die periode in Qumram, gelegen op korte afstand van de Dode Zee en de grotten waarin de Dode Zee-rollen zijn teruggevonden, gevestigd hebben. Hun nederzetting werd zo’n 2000 jaar geleden echter door de Romeinen verwoest en aangenomen wordt dat de Essenen daarop anticipeerden door belangrijke geschriften in vazen te stoppen en in de talrijke grotten in de buurt van hun woonplaats te verstoppen. De laatste jaren zijn er echter onderzoekers opgestaan die het verhaal van de Essenen in twijfel trekken en stellen dat de boekrollen ook wel eens in Jeruzalem kunnen zijn vervaardigd (bijvoorbeeld door Joodse priesters) en later naar de grotten nabij de Dode Zee zijn gebracht.

Glad en wit
De unieke mix van zouten die op de Tempelrol werd toegepast, zorgde ervoor dat deze zijn ongebruikelijk lichte kleur verkreeg. “De zouten werden gebruikt om een glad, helder oppervlak te verkrijgen en zo het contrast met de letters te vergroten,” vertelt Masic.

Afkomst
Waar de makers van het perkament deze zouten vandaan haalden, is onduidelijk. Vaststaat dat de zouten niet afkomstig zijn uit de Dode Zee. “Mogelijk kunnen we de afkomst vaststellen door op verschillende locaties in het Midden-Oosten of elders op zoek te gaan naar deze specifieke zouten.” Maar dat is een beetje zoeken naar een speld in een hooiberg. Want wie zegt dat de makers van het perkament – als zij al in de buurt van de Dode Zee woonden, zie kader hiernaast – hun zouten uit de lokale omgeving haalden?

Vocht
Hoewel de unieke afwerking van het perkament resulteert in een heel wit en glad materiaal dat zich goed leent voor het vereeuwigen van informatie, is het zeer twijfelachtig of deze afwerking het behoud van de boekrol bevordert. “Dat weten we niet goed,” erkent Masic. “Maar afgaand op de hygroscopische eigenschappen van deze zouten – ze zijn geneigd om water op te nemen – kunnen ze de boekrol wel eens vatbaarder maken voor de effecten van vocht.”

Behoud
Het onderzoek heeft dan ook implicaties voor de opslag van de Tempelrol – en mogelijk ook andere Dode Zee-rollen die op vergelijkbare manier vervaardigd zijn. “Deze nieuwe resultaten benadrukken nog maar eens dat het belangrijk is om ze altijd op te slaan in een ruimte waarin de luchtvochtigheid goed gereguleerd kan worden (…) We hebben nu bewijs voor de aanwezigheid van zouten die hun aftakeling kunnen bevorderen. Dat zijn aspecten waar je rekening mee moet houden als het gaat om het behoud van deze boekrollen.”

Implicaties
Maar het onderzoek heeft nog meer implicaties. Zo kan een beter begrip van de samenstelling van de Dode Zee-rollen het ook gemakkelijker maken om werkelijk oude boekrollen te onderscheiden van nagemaakte, veel jongere exemplaren. “De studie heeft implicaties die verder reiken dan de Dode Zee-rollen,” bevestigt onderzoeker Ira Rabin. “Zo laat het bijvoorbeeld zien dat er rond de tijd dat men in het Midden-Oosten perkament begon te maken verschillende technieken in omloop waren. En dat staat in schril contrast met het feit dat er in de Middeleeuwen maar één techniek gebruikt werd.”

Wat het onderzoek bovenal laat zien, is dat deze Dode Zee-rollen ondanks dat we al tientallen jaren van hun bestaan weten nog heel wat geheimen herbergen. En met behulp van moderne technologieën hopen onderzoekers deze de komende jaren stuk voor stuk te kunnen onthullen.

Bronmateriaal

"How to make a book last for millennia" - Massachusetts Institute of Technology (via Eurekalert)
Afbeelding bovenaan dit artikel: Israel Museum (via Wikimedia Commons)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd