Het gaat niet goed met het ijs op Groenland. Uit satellietdata blijkt dat er veel meer is verdwenen dan gedacht. IJsbergen breken steeds vaker af en verdwijnen vervolgens in de oceaan, met alle gevolgen van dien.
Er blijkt in de afgelopen veertig jaar zo’n 20 procent meer ijs te zijn weggesmolten van de Groenlandse ijskap dan eerder geraamd, melden NASA-onderzoekers van het Californische Jet Propulsion Laboratory in vakblad Nature. Eén gelukje: de smeltende gletsjers en instortende ijsbergen hebben maar een beperkte invloed op de stijging van de zeespiegel.
Dat wil niet zeggen dat er geen gevolgen zijn: de grote hoeveelheden zoet water die zo in de Arctische oceaan terechtkomen, kunnen een enorme impact hebben op de golfstromen in de oceanen. Dit kan in de toekomst het klimaat in allerlei uithoeken van de wereld beïnvloeden, ook hier in Nederland.
Héél veel data
De onderzoekers bekeken bijna een half miljoen gletsjerposities aan de randen van de Groenlandse ijskap met behulp van satellietbeelden tussen 1985 en 2022. Van de 207 gletsjers blijken er 179 sterk te zijn gekrompen, 27 zijn er gelijk gebleven en slechts eentje is er gegroeid. Onder zeeniveau, in de fjorden aan de rand van Groenland, werd de grootste schade aangericht. Ooit waren deze inhammen volledig gevuld met gletsjerijs, maar nu bestaan ze vooral uit zeewater. Het gesmolten en afgebroken ijs heeft in directe zin dus weinig veranderd aan de zeespiegel. Maar het heeft waarschijnlijk wel de beweging van hoger gelegen ijsmassa’s naar lager oorden versneld. Indirect is de zeespiegel daardoor toch gestegen.
“Je kunt het ijs dat aan de onderkant van een gletsjer afkalft en terugtrekt, vergelijken met een stop die je uit een vol bad trekt. Daardoor verdwijnt het ijs sneller in de oceaan”, legt NASA-wetenschapper Chad Green beeldend uit.
Bedreiging voor golfstroom
De directe gevolgen van het smelten van de Groenlandse ijskap worden al decennia door wetenschappers bestudeerd. De IPCC schat dat er zo’n 5390 miljard ton aan ijs is verdwenen tussen 1992 en 2020, wat heeft geleid tot een zeespiegelstijging van 1,35 centimeter. Maar daarbij is geen rekening gehouden met het verdwijnen van gletsjerijs aan de randen van Groenland dat zich onder water bevindt. Dat is nu wel berekend. En het is geen goed nieuws: er blijkt tussen 1985 en 2022 ongeveer 1140 miljard ton meer gletsjerijs te zijn verdwenen dan gedacht, oftewel 21 procent.
Dit leidt niet tot een stijging van de zeespiegel, maar er stroomt zo wel een grote hoeveelheid zoet water de oceaan in. Recent onderzoek toont aan dat veranderingen in het zoutgehalte van de Noordelijke Atlantische Oceaan, veroorzaakt door smeltende ijsbergen, de Noord-Atlantische Drift (AMOC) kunnen verzwakken. Deze golfstroom maakt deel uit van de wereldwijde thermohaliene circulatie, die warmte en zouten transporteert door de wereldzeeën. Door de golfstroom is het klimaat op 50 graden noorderbreedte in Europa (de regio van België en Nederland) veel warmer dan op vergelijkbare andere plaatsen op aarde: het steeds nieuw aangevoerde warme zeewater functioneert als buffer. New York ligt bijvoorbeeld op een lagere geografische breedte dan Rome maar is in de winter duidelijk kouder dan Amsterdam. Vooral aan de Atlantische kust van Scandinavië is de invloed van de golfstroom van groot belang. De havens van Noorwegen tot en met Moermansk zijn ’s winters ijsvrij.
Natuurlijke balans is zoek
Al duizenden jaren lang vallen de ijsbergen van de Groenlandse gletsjers in zee, als onderdeel van een natuurlijke cyclus. In de winter groeien de gletsjers aan, waarna ze weer smelten en terugtrekken in de zomer. Maar vanaf de millenniumwisseling is de balans volledig zoek. De ijsmassa’s op Groenland bleven tussen 1985 en 2000 nagenoeg gelijk, maar daarna begonnen ze te krimpen, een trend die tot op de dag van vandaag doorzet.
Vooral de gletsjers met de grootste seizoenfluctuaties worden hard geraakt door de opwarming van de aarde. En dat zal naar verwachting in de komende decennia alleen maar erger worden, blijkt uit computermodellen. “De ontdekking van het specifieke smeltpatroon van Groenlandse gletsjers en de gevoeligheid voor seizoenfluctuaties is te danken aan een big-data-aanpak waarbij gekeken is naar alle onderdelen van de ijskap. Met behulp van een geavanceerd computermodel zijn veertig jaar oude satellietbeelden vergeleken met meer recente foto’s. Zowel optische als radarbeelden zijn gebruikt om de maandelijkse posities van 236.328 gletsjerranden te volgen”, vertelt onderzoeker Alex Gardner over de onderzoeksmethode.
“De informatie was tot op heden nogal versplinterd. Er waren allerlei studies los van elkaar. Deze nieuwe studie geeft een systematisch, overzichtelijk en uitgebreid beeld van de situatie op Groenland. Dit heeft tot een aantal indrukwekkende inzichten geleid over de Arctische ijsplaat, die we nog niet eerder konden laten zien”, besluit de wetenschapper. Inzichten ook, die niet bepaald rooskleurig zijn.
