Je zou niet denken dat het een chimpansee ook maar iets uitmaakt of een mens hem tijdens een bepaalde taak observeert. Maar dat lijkt dus toch het geval te zijn.
Wanneer mensen een publiek hebben, kan dit hun prestaties verbeteren of verslechteren. Onderzoekers hebben nu ontdekt dat ook de prestaties van chimpansees op computertaken afhangen van het aantal mensen dat hen observeert. “Het was heel verrassend om te ontdekken dat chimpansees beter presteren wanneer er een publiek aanwezig is, laat staan een menselijk publiek”, zegt onderzoeker Christen Lin in gesprek met Scientias.nl.
Publiekeffect
De onderzoekers wilden bestuderen of het ‘publiekeffect’, dat bij mensen vaak te maken heeft met reputatiemanagement, ook bij niet-menselijke primaten voorkomt. Mensen letten onbewust op wie hen observeert, wat hun prestaties kan beïnvloeden. Hoewel chimpansees in hiërarchische groepen leven, was het onduidelijk in hoeverre het hen eigenlijk uitmaakt of ze wel of niet worden bekeken. “Je zou niet denken dat een chimpansee zich zou bekommeren om het feit dat een andere soort hen observeert tijdens een taak”, zegt Lin. “Maar het blijkt dat ze het toch echt belangrijk vinden of ze door menselijke toeschouwers worden bekeken. Dit wijst erop dat de relatie complexer is dan we aanvankelijk dachten.”
Computertaak
De onderzoekers deden deze ontdekking na het analyseren van duizenden sessies waarin chimpansees gedurende zes jaar een touchscreentaak uitvoerden. Ze ontdekten dat chimpansees beter presteerden op de moeilijkste taak naarmate er meer experimentatoren naar hen keken. Aan de andere kant presteerden ze slechter op de makkelijkste taak wanneer er meer experimentatoren of andere vertrouwde mensen aanwezig waren. “Onze onderzoeksplek is bijzonder omdat de chimpansees regelmatig met mensen omgaan”, vertelt Lin. “Veel van hen vinden het leuk wanneer mensen komen kijken naar hun deelname aan verschillende touchscreentests.”
Bekenden
Toch lijkt het erop dat de chimpansees niet van iedereen onder de indruk zijn. “Onze resultaten wijzen erop dat alleen de mensen die de chimpansees al kenden hun prestaties beïnvloedden”, benadrukt Lin. “Dit suggereert dat de relatie met menselijke toeschouwers een grote rol speelt in het publiekeffect bij chimpansees. Onbekende toeschouwers hadden in onze analyse geen significante invloed op de prestaties, wat deze bevinding verder ondersteunt.”
Verklaring
Een interessante vraag is waarom chimpansees beter presteren waneer ze een publiek hebben. “Chimpansees leven, net als wij, in complexe gemeenschappen met rangordes die hun dagelijkse leven beïnvloeden, zoals op het gebied van voedsel, verzorging, spel en meer”, legt Lin desgevraagd uit. “Daarom is het logisch dat ze goed zouden moeten letten op wie hen observeert wanneer ze iets doen. Het is bijvoorbeeld belangrijk om te voorkomen dat ze voedsel nemen in de buurt van een hoger gerangschikte chimpansee, anders kunnen ze daar negatieve gevolgen van ondervinden. Dit soort vaardigheden met betrekking tot het publiekeffect is cruciaal voor chimpansees om hun sociale interacties te navigeren.” Kortom, in het wild passen chimpansees vaak hun gedrag aan, afhankelijk van welke andere chimpansees in de buurt zijn.
Niet uniek
De bevindingen suggereren dat de manier waarop mensen zich bekommeren om publiek misschien niet zo uniek is voor onze soort. “Onze resultaten versterken het bewijs dat chimpansees en andere primaten op onverwachte manieren veel op ons lijken”, merkt Lin op. “Chimpansees kunnen zenuwachtig worden en druk voelen als ze voor een publiek presteren. Tegelijkertijd kunnen ze gemotiveerd raken om nog beter te presteren wanneer mensen hen observeren. De gevoelens en ervaringen van chimpansees liggen verrassend dicht bij die van ons, meer dan mensen zich realiseren!”
Evolutie van sociale gedragingen
De bevindingen kunnen ons helpen beter te begrijpen hoe bepaalde sociale gedragingen zich bij zowel mensen als chimpansees hebben ontwikkeld. Zo wijzen de resultaten er bijvoorbeeld op dat het publiekeffect al bestond voordat op reputatie gebaseerde menselijke samenlevingen zich ontwikkelden. “Als chimpansees ook veel aandacht schenken aan toeschouwers tijdens het uitvoeren van hun taken, is het logisch dat deze eigenschappen zich al ontwikkeld kunnen hebben vóór de op reputatie gebaseerde samenlevingen in onze grote apenlijn”, concludeert Lin.
De onderzoekers zijn van plan om dit onderwerp verder te onderzoeken in toekomstige studies. Ze willen bijvoorbeeld nog beter begrijpen waar het publiekseffect, ook bij mensen, precies vandaan komt en waarom het voor chimpansees belangrijk is dat mensen, een hele andere soort, hen observeren. Lin denkt dat verder onderzoek bij andere mensapen meer kan onthullen over hoe en waarom dit zich heeft ontwikkeld.
