Hoewel de stroming waarschijnlijk verder zal verzwakken, lijkt het toch stand te houden, vooral door de invloed van de winden boven de Zuidelijke Oceaan.
De ‘Atlantic Meridional Overturning Circulation’ – of kortweg AMOC – is één van de belangrijkste circulatiesystemen van onze planeet. Je zou de AMOC als een soort hartslag kunnen zien, die in constant tempo water rondpompt. Verschillende studies tonen echter aan dat deze wereldwijde hartslag in de afgelopen eeuw ‘langzamer is gaan kloppen’ en verzwakt is. Omdat de AMOC zo’n grote invloed uitoefent op weersystemen, zou een mogelijke ‘hartstilstand’ ernstige gevolgen kunnen hebben. Wetenschappers maken zich dan ook al een tijdje zorgen. Maar misschien valt het allemaal toch wel mee.
De Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC) is een netwerk van oceaanstromingen, waaronder de bekende Warme Golfstroom, dat warm water van de evenaar naar het noorden van de Atlantische Oceaan brengt. Daar geeft het water zijn warmte af aan de atmosfeer, wat het klimaat in West-Europa milder maakt. Nederland heeft bijvoorbeeld zijn kenmerkende milde zeeklimaat te danken aan de AMOC. Door de warmteoverdracht koelt het water af, wordt zwaarder en zinkt het naar diepere lagen, waarna het via Antarctica weer terugreist naar de tropen. Dit enorme systeem verplaatst zo’n 20 miljoen kubieke meter water per seconde en heeft een grote invloed op zowel het West-Europese klimaat als het wereldwijde weersysteem.
Een nieuwe studie gepubliceerd in Nature komt nu met enigszins geruststellend nieuws. Onderzoekers denken namelijk niet dat de AMOC deze eeuw zal stilvallen. “Volgens onze modelstudie zal de AMOC bestand zijn tegen de druk van stijgende mondiale temperaturen en de instroom van zoetwater in de Noord-Atlantische Oceaan”, aldus hoofdauteur Jonathan Baker, wetenschapper bij Met Office.
Winden rond de Zuidelijke Oceaan
Het betekent dat de AMOC dus waarschijnlijk stand zal houden, vooral door de invloed van winden boven de Zuidelijke Oceaan. “Wat we ontdekten, is dat zolang de winden over de Zuidelijke Oceaan waaien, ze water uit de diepere lagen van de oceaan naar boven trekken”, legt onderzoeker Andrew Watson van de Universiteit van Exeter uit. “Dat opgezogen water moet ergens door zinkend water gecompenseerd worden, en dat gebeurt meestal in de Noord-Atlantische Oceaan. De AMOC wordt dus niet alleen beïnvloed door lokale omstandigheden, maar ook door wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt.”
Toekomst van de AMOC
De studie biedt belangrijke nieuwe inzichten in de toekomst van de AMOC. “Het laat zien dat bepaalde aspecten van de AMOC misschien beter bestand zijn tegen klimaatverandering dan eerder werd gedacht”, concludeert Rowan Sutton, directeur van het Met Office Hadley Centre.
Verzwakken
Toch is niet al het gevaar helemaal geweken. “Hoewel onze studie aangeeft dat een instorting in de komende 75 jaar onwaarschijnlijk is, zal de AMOC waarschijnlijk verzwakken, wat klimaatuitdagingen voor Europa en daarbuiten met zich meebrengt”, waarschuwt Baker. De onderzoekers geven aan dat, hoewel de studie laat zien dat de AMOC waarschijnlijk niet direct zal instorten, wereldwijde opwarming nog steeds een groot probleem blijft voor de samenleving en de planeet. “Hoewel ik het niet erg waarschijnlijk vind dat mijn huis de komende jaren in brand vliegt, neem ik toch een verzekering om me tegen dat risico te beschermen”, zegt onderzoeker Geoff Vallis van de Universiteit van Exeter.
Kantelpunt
Daarnaast heeft de AMOC ook een kantelpunt, zo stelt het KNMI. Dit betekent dat de AMOC plotseling kan instorten door klimaatverandering, wanneer een kritische grens, het kantelpunt, wordt overschreden. Zodra de AMOC begint in te storten, is het proces niet meer te stoppen. Onderzoek van de Universiteit Utrecht toonde dit vorig jaar aan in een geavanceerde klimaatsimulatie. In deze simulatie werd enkel het zoutgehalte in de Atlantische Oceaan geleidelijk aangepast, zonder de effecten van klimaatverandering mee te nemen. Onder deze omstandigheden stortte de AMOC volledig in het klimaatmodel, met wereldwijde gevolgen.
Veerkrachtig systeem
Niet alle wetenschappers zijn trouwens tevreden over de manier waarop het nieuws over de AMOC wordt gepresenteerd. “De persverklaring benadrukt iets te sterk dat de AMOC ‘bestendig is tegen toekomstige wereldwijde opwarming’”, zo reageert René van Westen, postdoctoraal onderzoeker bij het KNMI. “In werkelijkheid ondersteunt de studie nog steeds de verwachting dat de AMOC ernstig zal verzwakken bij extreme klimaatverandering, wat overeenkomt met de bevindingen uit het laatste IPCC-rapport. De resultaten van de studie moeten zeker niet worden gezien als bewijs dat de AMOC een veerkrachtig systeem is, aangezien de studie laat zien dat de AMOC nog steeds verzwakt tot (zeer) lage sterktes onder door mensen veroorzaakte wereldwijde opwarming. Het is in theorie mogelijk dat de AMOC aan het einde van de 150-jarige simulatie in een ingestorte staat terechtkomt. Dit kan echter alleen bevestigd worden door de simulatie veel langer door te laten lopen om een evenwichtstoestand te bereiken, aangezien de huidige simulaties te kort zijn om dit met zekerheid vast te stellen.”
De afgelopen tijd heeft onderzoek naar de AMOC veel stof doen opwaaien. Zo kwam er vorige maand een studie uit waarin werd geconcludeerd dat de AMOC tussen 1963 en 2017 niet in sterkte is afgenomen. Dit staat in schril contrast met een eerder onderzoek, die aangaf dat de AMOC sinds 1950 met ongeveer 15 procent is verzwakt. De discussie hierover is nog steeds in volle gang. In 2023 bewezen Deense wetenschappers dat de AMOC in deze eeuw het kantelpunt zou kunnen bereiken, maar ook bij deze studie werden de nodige kanttekeningen geplaatst. Het onderzoek naar de AMOC blijft dan ook een actueel onderwerp in de klimaatwetenschap, waar nog lang niet het laatste woord over is gezegd.
