Onderzoek heeft uitgewezen dat beide mensensoorten lange tijd zij aan zij in Frankrijk en Noord-Spanje leefden, waar ze mogelijk kennis, ideeën en DNA uitwisselden.
Archeologen hebben een nauwkeurigere schatting gemaakt van hoelang Neanderthalers en moderne mensen in Europa buren waren. Het gaat vermoedelijk om een tijdspanne van 1.400 tot 2.900 jaar. Gedurende deze tijd waren ze gelijktijdig in Frankrijk en Noord-Spanje te vinden. “Het onderzoek biedt belangrijke nieuwe inzichten in de menselijke evolutiegeschiedenis, aangezien het lang onduidelijk was waar in Europa en wanneer deze populaties naast elkaar leefden,” aldus de onderzoekers.
Geërfde genen
Volgens onderzoeker Igor Djakovic is het belangrijk dat we nu beter weten hoelang beide mensensoorten buren waren. “We weten dankzij genetisch bewijs dat sommige vroegmoderne mensen in Europa recente Neanderthaler-voorouders hadden,” legt hij in een interview met Scientias.nl uit. “Maar we hebben eigenijk geen flauw idee wáár deze vermenging plaatsvond. De resultaten helpen ons dan ook deze genetische gegevens beter te begrijpen.”
Studie
In de studie, gepubliceerd in het vakblad Scientific Reports, bogen archeologen – waaronder wetenschappers van de Universiteit Leiden – zich over 66 artefacten van Neanderthalers en moderne mensen, opgegraven op zeventien archeologische vindplaatsen in Frankrijk en Noord-Spanje. Daarnaast onderzochten ze de resten van Neanderthalers uit dezelfde regio. Het materiaal kon vervolgens heel nauwkeurig door middel van nieuwe radiokoolstofmodelleringsmethoden onderzocht geworden.
Tijdlijn
Met behulp van statische methoden slaagden de onderzoekers erin een nauwkeurige tijdlijn te maken waarop te zien is wanneer Neanderthalers en moderne mensen samen leefden. De resultaten suggereren dat Neanderthalers ongeveer 45.000 jaar geleden voor het eerst in de bestudeerde regio arriveerden. Vervolgens stierven ze bijna 40.000 jaar geleden uit. De overlapping begon toen de moderne mens naar schatting zo’n 42.000 jaar geleden in het gebied verscheen. Dit betekent dat de twee mensensoorten zo’n 1.400 tot 2.900 jaar naast elkaar in Frankrijk en Noord-Spanje hebben gewoond.
De studie is een belangrijke aanvulling op een eerder onderzoek, waaruit bleek dat beide populaties op continentale schaal meer dan 5000 jaar overlapten. “De moderne mens was al 46.000 jaar geleden in Bulgarije te vinden en de Neanderthalers 41.000 jaar geleden in Frankrijk,” vertelt Djakovic. “Maar de specifieke gebieden (dus de hedendaagse landen) waar ze mogelijk in onmiddellijke nabijheid van elkaar leefden, was tot op heden pijnlijk onduidelijk. Onze studie werpt nu in ieder geval licht op één regio, die van Frankrijk en Noord-Spanje.”
Geografische patronen
De resultaten suggereren ook interessante geografische patronen. Ruimtelijke en chronologische gegevens wijzen erop dat groepen moderne mensen mogelijk eerst in de regio arriveerden en de zuidelijke grenzen bezetten, terwijl Neanderthalers in de noordelijke delen van de regio verbleven. Een dergelijk geografisch patroon is in overeenstemming met de hypothese dat de moderne mens in Frankrijk arriveerde langs de kust van de Middellandse Zee.
Ontmoetingen
Nu de onderzoekers bewijs hebben gevonden voor een grote overeenkomst in tijd en plaats, lijkt het sterk aannemelijk dat beide mensensoorten met elkaar in contact kwamen. Dat beide groepen bovendien vrij lang in één gebied leefden, suggereert dat er meer dan genoeg tijd was voor interactie – en mogelijk zelfs seksuele relaties. “We weten nu waar ze elkaar hebben ontmoet – en waar ze mogelijk kennis, ideeën en DNA hebben uitgewisseld,” aldus Djakovic. “We wisten dat dit in bepaalde tijden en op specifieke plekken het geval moest zijn geweest. Maar we beginnen die tekening nu pas in te kleuren.” De aard en de frequentie van de interacties tussen Neanderthalers en moderne zijn nog altijd raadselachtig, al bieden materiële vondsten aanknopingspunten. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat ze deels soortgelijke technieken gebruikten. Dit versterkt het idee dat er in deze periode mogelijk sprake was van een vorm van interactie tussen deze bevolkingsgroepen.
Vriend of vijand?
Een prangende vraag is natuurlijk of ze een beetje met elkaar overweg konden. Waren het vrienden of vijanden? “Ik denk dat elk mogelijk scenario zich heeft voltrokken,” zegt Djakovic desgevraagd. “We hebben het over een enorme tijdschaal, genoeg voor liefde, oorlog, vriendschap en ontwijking. Mensen in het verleden waren mensen, net als wij. De manier waarop ze met elkaar omgingen verschilde waarschijnlijk aanzienlijk, afhankelijk van context, plaats en tijd.”
Geschiedenis herschrijven
Dankzij studies zoals deze krijgen we een steeds beter beeld van een fascinerende periode uit de menselijke geschiedenis. Dit dwingt ons er zelfs toe de geschiedenis op sommige punten te herschrijven. “Traditioneel werd verondersteld dat Neanderthalers zo’n 40.000 jaar geleden snel door de migrerende moderne mens werd ‘vervangen’,” vertelt Djakovic. “Bovendien werd gedacht dat de Neanderthaler niet tot dezelfde dingen als de moderne mens in staat was. Ondertussen is duidelijk geworden dat er op basis van archeologische gegevens eigenlijk lastig onderscheid gemaakt kan worden tussen de twee mensensoorten. Daarnaast beginnen we nu pas te begrijpen hoe simplistisch sommige ideeën waren. De verdwijning van de Neanderthaler uit Europa heeft bijvoorbeeld veel langer geduurd en was een veel ingewikkelder proces dan oorspronkelijk gedacht.”
Onderzoek gaat door. Want hoewel archeologen nu beter weten waar ontmoetingen tussen Neanderthalers en moderne mensen kunnen hebben plaatsgevonden, valt er nog veel te ontdekken. Nieuwe opgravingen en analyses, waaronder die van DNA-resten, zullen ongetwijfeld nieuw licht werpen op onze menselijke geschiedenis. En misschien dat we in de loop van de tijd ook beter zullen begrijpen wat precies het einde van de Neanderthaler heeft ingeluid.
