“Hé, dat ben ik!” Dat – of iets in die trant – lijkt door gewone poetslipvissen heen te gaan als ze zichzelf op een foto spotten. En dat is best opmerkelijk.
Nadat wetenschappers eerder al aantoonden dat gewone poetslipvissen zichzelf in de spiegel herkennen, gaat een Japans onderzoeksteam nu in het blad Proceedings of The National Academy of Sciences nog een stap verder. In het wetenschappelijke blad bewijzen de wetenschappers aan de hand van experimenten dat de kleine visjes zichzelf ook op foto’s kunnen herkennen.
Als je weet dat gewone poetslipvissen zichzelf in de spiegel herkennen, lijkt het misschien niet zo opzienbarend dat ze zichzelf ook op foto’s herkennen. Maar dat is het wel. Want herkenning van het eigen spiegelbeeld kan in theorie nog voortvloeien uit een vergelijking van de eigen lichaamsbewegingen en de bewegingen van het spiegelbeeld. Maar jezelf herkennen op foto’s vereist dat je in je hoofd een vrij nauwkeurig beeld van je eigen uiterlijk hebt, dat je vervolgens kunt vergelijken met wat je op de foto’s ziet.
De onderzoekers baseren hun conclusie zoals gezegd op experimenten. Hierbij lieten ze gewone poetslipvissen (Labroides dimidiatus) die zichzelf eerder al in de spiegel hadden gezien en herkend, vier foto’s zien: een foto van zichzelf, een foto van een soortgenoot (die de poetslipvissen niet kenden), een foto waarbij het hoofd van een onbekende soortgenoot op hun lichaam was gefotoshopt en een foto waarbij het hoofd van de poetslipvissen op het lichaam van een onbekende soortgenoot was gefotoshopt. Vervolgens keken de onderzoekers wat er gebeurde. De gewone poetslipvissen bleken foto’s met daarop hun eigen hoofd niet aan te vallen. Maar wanneer er het hoofd van een voor hen onbekende poetslipvis op stond, vielen ze de foto wel aan (ook als dat hoofd op hun eigen lichaam was gefotoshopt).
Nog een experiment
Het experiment wees er sterk op dat gewone poetslipvissen zichzelf op foto’s – aan de hand van hun gezicht – konden herkennen. Maar om er echt zeker van te zijn dat de vissen zich ervan bewust waren dat ze zelf op de foto stonden, zetten de wetenschappers nog een experiment op. Hierbij kregen de vissen een onbewerkte foto van zichzelf te zien of een bewerkte foto waarbij er een parasiet op hun nek was gefotoshopt. Ook kregen ze foto’s voorgeschoteld van voor hen bekende soortgenoten met zo’n parasiet op de nek. Wanneer de vissen een onbewerkte foto van zichzelf zagen, deden ze niets. Maar wanneer ze een foto zagen van zichzelf met een parasiet op de nek, begonnen ze hun nekken langs oppervlakken te schuren in een poging die – in werkelijkheid dus afwezige – parasiet te verwijderen. Dat laatste deden ze echter niet wanneer ze een foto zagen van een soortgenoot met zo’n parasiet op de nek. Het bewijst volgens de onderzoekers dat de vissen zichzelf echt op de foto’s herkennen.
Mentaal kiekje
“Onze resultaten leveren duidelijk bewijs dat suggereert dat deze vissen zich, na blootstelling aan een spiegel, een mentaal beeld van hun gezicht vormen en dat gezicht vervolgens van de gezichten van andere individuen kunnen onderscheiden,” zo schrijven de onderzoekers in hun studie.
Van spiegel naar foto
Hoe de vissen dat mentale beeld van hun eigen gezicht precies verkrijgen, is niet duidelijk. Maar in hun studie speculeren de onderzoekers dat het een heel proces is, dat begint met blootstelling aan een spiegel. Alle gewone poetslipvissen die aan de hierboven beschreven experimenten deelnamen, werden namelijk voorafgaand aan de experimenten voor een spiegel gezet. Daarop reageerden ze in eerste instantie vrij agressief op hun spiegelbeeld. Maar al snel leek het de vissen op te vallen dat hun bewegingen overeenkwamen met die van het spiegelbeeld. Zodra ze doorhadden dat ze dus zichzelf in de spiegel zagen, kon er een mentaal beeld van het eigen gezicht worden gevormd, zo schrijven de onderzoekers. En zodra dat er is, kunnen de vissen zichzelf ook op foto’s herkennen.
Het is volgens de onderzoekers voor het eerst dat is aangetoond dat vissen zich bewust zijn van hoe ze eruitzien en zichzelf aan de hand daarvan op foto’s kunnen herkennen. Het ligt echter in de lijn der verwachtingen dat er de komende tijd nog veel meer (vissen)soorten ontdekt worden die tot zoiets in staat zijn, zo schrijven de onderzoekers. “Er is geen overtuigend bewijs dat gewone poetslipvissen – als het om de cognitieve mechanismen die aan herkenning van zichzelf ten grondslag liggen – heel bijzonder zijn onder de gewervelden, of zelfs onder de vissen. Ons onderzoek suggereert dan ook dat herkenning van het spiegelbeeld en herkenning van het eigen gezicht (…) veel vaker onder gewervelden voorkomt dan tot op heden wordt gedacht.”
